სოციალური ფსიქოლოგია თავი 6 ლუი
პრეჯუდისები
პრეჯუდისები წარმოადგენს ადამიანის სოციალური ქცევის ერთ-ერთ ყველაზე დესტრუქციულ ასპექტს. ხშირად ისინი საფუძვლად უდევს ძალადობის აქტებს. 1940იან წლებში 6 მილიონზე მეტი ევროპელი ებრაელი იყო მოკლული, რათა ”გაეწმინდათ” ევროპული რასული გენოფონდი. დღეს ევროპაში ცხოვრობს მცირედი ნაწილი ევროპელებისა; ძირძველი ამერიკელების - ინდიელების რაოდენობა ჩრდ. ამერიკაში დღეისათვის 600 ათასია, როცა მე17 საუკუნეში მათი რიცხვი 3 მილიონს უდრიდა.
ალბათ, ყველაზე სერიოზული და მყარი სოციალური პრობლემა, რომელსაც ვხვდებით აშშ-ში, არის რასული პრეჯუდისები აფროამერიკელთა მიმართ. ეს პრობლემა მომდინარეობს, სულ მცირე, პირველი კონტაქტიდან ინგლისელ მოგზაურებსა და ადგილობრივ აფრიკელებს შორის მე-16 საუკუნეში. ინგლისელებმა აფრიკელები აღიქვეს მაიმუნებისმაგვარ ველურ არსებებად, რომლებიც ეთაყვანებოდნენ კერპებს და ახორციელებდნენ არაცივილიზებულ ქცევას (Jordan 1968). ამ პირველმა შთაბეჭდილებებმა დათესეს თეთრკანიან ადამიანებში ნეგატიური სტერეოტიპები შავკანიან ადამიანთა შესახებ, რომლებიც დღესაც ძალიან აქტუალურია. თავის დროზე, შავკანიანი აფრიკელი მონები, ამერიკაში იყიდებოდნენ როგორც მოძრავი ქონება. მონების გათავისუფლების შემდეგ კი, შავკანიანები ცხოვრობდნენ ფორმალური სეგრეგაციის სისტემის პირობებში, რომელიც ჯიმ ქროუ გამოიგონა. შავკანიანები, რომელთაც ”ავიწყდებოდათ თავისი ადგილი”, ხშირად ლინჩირებას ექვემდებარებოდნენ. გასული საუკუნის 50იან და 60იან წლებში ადამიანის უფლებათა მოძრაობამ ბოლო მოუღო ფორმალური სეგრეგაციის ფორმათა უმრავლესობას და აფროამერიკელთათვის ცხოვრება გაცილებით შემსუბუქდა. თუმცა სიღარიბე, ცხოვრების ცუდი პირობები და კრიმინალი აგრძელებენ მათი საზოგადოების ტერორს.
აფროამერიკელები არაა ერთადრთი უმცირესობა, რომლებიც ზარალდებიან ამ პრეჯუდისებით. სინამდვილეში, აშშ-ში ყველა ეთნიკური და რასული უმცირესობაა პრეჯუდისების მსხვერპლი, რაზეც მათი დამამცირებელი იარაღებიც მეტყველებენ. მაგალითად, ფრანგებს ”ბაყაყისჭამელებს” ეძახიან, იტალიელებს - ”მაკარონებს”, შავკანიანებს - ”ნიგერებს”, აზიელებს - ”წვრილთვალებას” და ა.შ. თეთრკანიან პროტესტანტებსაც კი აქვთ იარლიყი - ”ბზიკი” (white anglo saxson protestants - "wasp" ეს სიტყვა ინგლისურად ნიშნავს ბზიკს).
პრეჯუდისების მოქმედება არ შემოიფარგლება მხოლოდ ეთნიკური და რასული გჯუფებით. უხსოვარი დროიდან ჰომოსექსუალისტები - გეები და ლესბოსელების წარმოადგენდნენ ძლიერი პრეჯუდისების ობიექტს ჰეტეროსექსუალი უმრავლესობისთვის, ამიტომ მათი უმრავლესობა მალავს თავის სექსუალურ ორიენტაციას უსაფრთხოების მიზნით. პრეჯუდისების და ნეგატიური სტერეოტიპების მსხვერპლნი, ასევე, არიან ჭარბწონიანი ადამიანებიც (grandall 1994). ასევე, გავრცელებულია მოსაზრება, რომ ასაკის მატებასთან ერთად, მცირდება ადამიანის ფიზიკური და გონებრივი შესაძლებლობები (levy, langer. 1995).
აშშ-ში ”მონობის სპეციფიკური ინსტიტუტი” და ლეგალური დისკრიმინაციის სისტემა, ჯიმ ქროუს მიხედვით, ეხებოდა მხოლოდ აფრიკული წარმოშობის ამერიკელებს. თანასწორობისკენ მიმავალი გზა ძალიან დიდ სირთულეებთანაა დაკავშირებული. და ამის ძირითადი მიზეზი რასული პრეჯუდისებია. ამიტომ,არაა გასაკვირი, რომ შრომების უმეტესობა, რომელიც ეძღვნება პრეჯუდისების ფენომენის შესწავლას, კონცენტრირებულია აფროამერიკელების პრობლემებზე. ჩვენი რწმენები არაა გამონაკლისი, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ საკმარის ყურადღებას ვუთმობთ პრეჯუდისებს სხვა ჯგუფების მიმართაც.
ჯგუფური ანტაგონიზმის კომპონენტები
ჩვენ ვსაუბრობთ პრეჯუდისების შესახებ, როცა ერთი ჯგუფის წევრები, რომელსაც ეწოდებათ შიდა ჯგუფი (ინ-ჯგუფი), ადემონსტრირებს ნეგატიურ განწყობებს და ნეგატიურ ქცევებს სხვა ჯგუფების (აუტ-ჯგუფი) წარმომადგენლების მიმართ. ასეთი ჯგუფურ ანტაგონიზმი ხასიათდება ურთიერთდაკავშირებული და ურთიერთგანსხვავებული 3 კომპონენტით: სტერეოტიპებში ჩვენ ვგულისხმობთ წარმოდგენებს ამა თუ იმ ჯგუფის წარმომადგენლების ტიპიური თავისებურებების შესახებ. პრეჯუდისების გაგება უკავშირდება ნეგატიურ გრძნობებს ამ გარე ჯგუფების შესახებ, ხოლო დისკრიმინაცია არის ქცევა, რომელიც ლახავს ინდივიდების უფლებებს და თავისუფლებებს მხოლოდ და მხოლოდ მისი ჯგუფისადმი მიკუთვნების საფუძველზე.
სტერეოტიპები
სტერეოტიპები - ე.ი. ჯგუფური ანტაგონიზმის კოგნიტური კომპონენტი- ეს არის წარმოდგენა ინდივიდუალური თავისებურებების შესახებ, რომლებსაც მივაწერთ კონკრეტულ ჯგუფს ან სოციალურ კატეგორიას.
მე19 საუკუნეში გავრცელებული ზოგიერთი სტერეოტიპი ეხება პიროვნულ მახასიათებლებს. გავრცელებული სტერეოტიპების მიხედვით, ძირძველი ამერიკელები იყვნენ მოუწესრიგებელი, ხისტი და ველური ადამიანები. მე20 საუკუნეში ინდიელებს აღწერდნენ ჩუმებად, პასიურებად, ზარმაცებად და მიდრეკილებად დალევისკენ.(trimble.1988). ზოგიერთ შემთხვევაში, სტერეოტიპების საფუძველზე ხსნიან ამა თუ იმ მოვლენას. (ასეთი ატრიბუტები მე3 თავში განვიხილეთ). მაგალითად, ბევრი თეთრკანიანი მიიჩნევს, რომ შემოსავლების შედარებით დაბალი დონე აფროამერიკელებში განპირობებულია მოტივაციის და შესაძლებლობების დაბალი დონით. (klenge. 1990). აშშ-ში გავრცელებული ზოგიერთი ეთნიკური სტერეოტიპი წარმოდგენილია ცხრილში 6.1.
| | პოზიტიური% | ნეიტრალური% | ნეგატიური% | ჯამური% |
| ჭკვიანები/არაჭკვიანები | | | | |
| თეთრკანიანები | 55 | 38 | 7 | +48 |
| აზიური წარ. ამერიკელები | 38 | 48 | 14 | +25 |
| ესპანური წარ. ამერიკ | 21 | 51 | 28 | –6 |
| შავკანიანები | 23 | 50 | 27 | –4 |
| შრომისმოყვარეები/ ზარმაცები | | | | |
| თეთრკანიანები | 51 | 41 | 8 | +42 |
| აზიური წარ. ამერიკელები | 54 | 34 | 12 | +42 |
| არალეგალური იმიგრანტ | 41 | 43 | 16 | +25 |
| ლეგალური იმიგრანტები | 35 | 35 | 30 | +4 |
| ესპანური წარ. ამერიკ | 25 | 43 | 33 | –8 |
| შავკანიანები | 22 | 41 | 38 | –16 |
| ძალადობისკენ არმიდრეკილნი/მიდრეკილნი | | | | |
| თეთრკანიანები | 35 | 47 | 18 | +18 |
| შავკანიანები | 15 | 35 | 49 | –34 |
ცხრილი 6.1.
შეიძლება თუ არა თქმა, რომ სტერეოტიპები რეალურ ვითარებას ასახავენ? ზოგიერთ სტერეოტიპში ნამდვილად დევს ჭეშმარიტების მარცვალი? მაგალითად, ნამდვილად ცნობილია, რომ აფროამერიკელებისთვის დამახასიათებელია კრიმინალის მაღალი და ცხოვრების დაბალი დონე; აზიური წარმოშობის ამერიკელები შედარებით წარმატებით უმკლავდებიან სწავლას, ხოლო ალკოჰოლიზმი მეტადაა დამახასიათებელი ძირძველი ამერიკელებისთვის.
ევროპაში გავრცელებული სტერეოტიპების მიხედვით, სამხრეთელები კლიმატის გავლენის შედეგად, მიდრეკილნი არიან ძლიერად გამოხატონ ემოციები და განცდები და შესაბამისად არიან ემოციურად გაცილებით ექსპრესიულები, ვიდრე ჩრდილოელები. ეს სტერეოტიპი წარმოადგენს ზემოთხსენებული ”ჭეშმარიტების მარცვალის” საინტერესო გამოვლინებას. მოცემული სტერეოტიპის კვლევისას, 26 ქვეყნის სტუდენტებს სთხოვეს შეეფასებინათ თავისი თანამოქალაქეები სამხრეთი და ჩრდილოეთი რეგიონებიდან ემოციების გამოხატვის,ექსპრესიულობის მხრივ. მართლაც, ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს წარმომადგენელი სტუდენტები ხშირად აღწერდნენ თავიანთ სამხრეთელ თანამოქალაქეებს როგორც უფრო ემოციურებს, გარდა ამისა, სამხრეთ ევროპის ქვეყნების წარმომადგენელი სტუდენტები აფასებდნენ საკუთარ თავს როგორც ექსპრესიულებს ჩრდილოეთის ქვეყნებთან შედარებით.
ჯგუფისადმი ზოგადი სტერეოტიპები შეიცავენ ხისტ განზოგადებებს. ისინი განურჩევლად ”ფარავენ” სრულიად განსხვავებულ ადამიანებს. მაგ: ჩვენ ვიცით, რომ კრიმინალის დონე აფროამერიკელებში მეტია, ვიდრე თეთრკანიან ამერიკელებში, მაგრამ იქიდან გამომდინარე, რომ თეთრკანიანების რიცხვი აშშ-ში გაცილებით მეტია შავკანიანებზე, უფრო მეტი თეთრკანიანია დამნაშავე, ვიდრე შავკანიანი. უფრო მეტად, სტერეოტიპული მსჯელობები გამოირჩევა განსაზღვრულ მახასიათებლებლებზე აქცენტირებით. გარდა ამისა, სტერეოტიპებში იგნორირდება ჯგუფის შიდა განსხვავებები (ფისკე.1993).
მაშინაც კი, როცა სტერეოტიპები მთლიანობაში რეალობას ასახავს, მათ შეუძლიათ უარყოფითი შედეგის მოტანა, რადგან იარლიყები მიეკერებათ იმ ადამიანებსაც, ვისი პირადი მახასიათებლები აბსოლუტურად არ შეესაბამება სტერეოტიპულ აღწერებს. ფართოდ გავრცელებული სტერეოტიპების მიხედვით, რომლებიც ეხება შავკანიანებს, რომ ისინი არიან ძალადობისკენ მიდრეკილნი, შავკანიანები აღნიშნავენ, რომ ხშირად, თეთრკანიანები გაურბიან მათთან კონტაქტს, როცა ხვდებიან მათ საზოგადოებრივ ადგილებში.
თავის კვლევაში საგარი და სკოფილდი, აჩვენებენ თუ რა სიმსუბუქით ახდენენ ეს სტერეოტიპები გავლენას ამა თუ იმ ჯგუფის წარმომადგენლებთან დამოკიდებულებაზე. ექსპერიმენტების დროს მე6კლასელებს აჩვენებდნენ ნახატებს, სადაც ერთი ბავშვი მეორეს სთხოვდა ნამცხვარს, ან ერთი მეორეს ხელს კრავდა დერეფანში და ა.შ. ნახატებს ერთვოდა მოკლე კომენტარები. ნახატებზე ასახული ბავშვების რასული მიკუთვნება გამუდმებით იცვლებოდა. სურათების წარდგენის შემდეგ, ბავშვებს სთხვდნენ აღეწერათ. აღმოჩნდა, რომ სურათზე დახატული პერსონაჟის ქცევა აღიწერებოდა ნაკლებ კეთილშობილურად, თუ მოქმედი პირის კანის ფერი იყო შავი. შეგვიძლია ვივარაუდოთ რომ ეს რეაქცია სტერეოტიპებითაა გამოწვეული.
ჯგუფისადმი სტერეოტიპების უკრიტიკო და ბრმა მიდგომას, შეუძლია გამოიწვიოს უკიდურესად დესრტუქციული შედეგები. სტერეოტიპები შეიძლება იქცეს თვითაღსრულებად წინასწარეტყველებად, რომელიც აიძულებს გარე ჯგუფის წარმომადგენელს განახორციელოს შესაბამისი ქცევა. სტერეოტიპული ჯგუფის წარმომადგენლები იწყებენ სტერეოტიპის შესაბამისად მოქცევას. მაგ: ხანშიშესული ამერიკელები, რომლების ეთანხმებიან სტერეოტიპულ მოსაზრებას, რომ ასაკის მატებასთან ერთად მეხსიერება ქვეითდება, იმათთან შედარებით, ვინც ამას არ ეთანხმება, მართლაც აჩვენებენ მეხსიერების გაუარესებას. რატომ? იმიტომ რომ სტერეოტიპის მატარებელი ადამიანი ხანშიშესულებს ისე ექცევა, თითქოს მათ მართლა ქონდეთ პრობლემები მეხსიერებასთან. შედეგად, ასაკის მატებასთან ერთად, მას თავად ეკარგება საკუთარი თავის რწმენა მეხსიერებასთან დაკავშირებით და ექმნება პრობლემები მეხსიერებაში. იკვრება წრე: ”მსხვერპლის” თვითაღქმა და ქცევა ხდება სტერეოტიპის შინაარსის შესაბამისი.
სტერეოტიპის სამიზნე ჯგუფის წარმომადგენლები ინფორმირებულნი არიან ამ სტერეოტიპების შესახებ. ცოდნა იმის შესახებმ რომ ისინი არიან უდმივად სტერეოტიპული მსჯელობის ”მიზანში ამოღებულნი”, და შეუძლიათ განახორციელონ ამ სტერეოტიპის დამამტკიცებელი ქცევა, იწვევს ძლიერ შფოთვას. სტილმა და არონსონმა შემოიღეს სტერეოტიპით განპირობებული შფოთვის ცნება. მაგალითად, საქმიანი ქალი, რომელიც აწარმოებს დაძაბულ მოლაპარაკებას თავის კოლეგასთან, რომელიც მას არ ეთანხმება, შეიძლება მივიდეს იქამდე, რომ ატირდეს, მაგრამ მას ექნება შფოთვა, რომ ტირილი გააძლიერებს სტერეოტიპს, რომ ქალებს არ შეუძლიათა სტრესულ სიტუაციაში მოლაპარაკების წარმოება, და მისი ტირილი, მას კომპანიაში გაუფუჭებს მდგომარეობას. მაგრამ მისი ტირილი მას მხოლოდ ასეთ სიტუაციაში შეუქმნის პრობლემას. ამ ქალს არ ექნება სტერეოტიპით განპირობებული შფოთვა ვთქვათ მეგობრის დაკრძალვის დროს. აქედან გამომდინარეობს, რომ მოცემული ტიპის შფოთვა დამოკიდებულია სტერეოტიპის ცოდნაზე, სიტუაციაში ყოფნაზე, რომელიც ააქტუალიზირებს ამ სტერეოტიპს; და ადექვატური ქმედების სიტუაციური მნიშვნელობის ხარისხზე.
სტილმა და არონსონმა (1995) ჩაატარეს კვლევა, რომელიც ბრწყინვალედ აჩვენებს ზემოთ აღწერილ მდგომარეობას. შავკანიან და თეთრკანიან სტუდენტებს სთავზობდნენ გარკვეული ტესტის გავლას. ერთ შემთხვევაში მონაწილეებს ეუბნებოდნენ, რომ ეს ტესტი ოფიციალური სასწავლო ტესტია, ხოლო მეორეში- რომ ეს უბრალოდ სავარჯიშო ტესტია. მკვლევართა ჰიპოთეზის თანახმად, ნეგატიური სტერეოტიპები, რომლებიც ეხება აფროამერიკელთა სასწავლო შესაძლებლობებს, უნდა გამხდარიყო მნიშვნელოვანი ფაქტორი, მხოლოდ იმ სიტუაციაში, როცა ტესტი აღიქმებოდა როგორც შემოწმება (1 სიტუაცია). მართლაც, შავკანიანმა სტუდეტებმა გამოავლინეს სტერეოტიპით განპირობებული შფოთვა მხოლოდ ასეთ სიტუაციაში. მაგ: სიტყვის შევსების ტესტის ჩაბარებისას, შავკანიანები პასუხობდნენ სიტყვებით, რომლებიც უკავშირდება რასობრივ განსხვავებებს. (მაგალითად, არასრულ სიტყვას ”....სა” ავსებდნენ ”რა”-თი). გარდა ამისა, მათ თეთრკანიან სტუდენტებთან შედარებით, ხშირად მოსდიოდათ თავში სიტყვები, რომლებიც უკავშირდება საკუთარ თავში დაურწმუნებლობას. და ბოლოს, სტერეოტიპით გაპირობებული შფოთვა გავლენას ახდენდა სწორედ იმ ქმედების ხარისხზე, რომელთანაც ეს სტერეოტიპები ასოცირდებოდა. შავკანიანი სტუდენტები აჩვენებდნენ უარეს შედეგებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა ტესტი აღიქმებოდა, როგორც შემოწმება მიუხედავად იმისა, რომ ექსპერიმენული პირობები ერთნაირი იყო.
პრეჯუდისები
პრეჯუდისი – ესაა ჯგუფის ან კონკრეტული ინდივიდის შეფასება, რომელიც დამყარებულია ამ ადამიანის ჯგუფისადმი მიკუთვნებულობაზე. პრეჯუდისები აღმოცენდებიან იმავე შეფასებებისა და ემოციების ნიადაგზე, რაზეც შთაბეჭდილებები და სოციალური განწყობები. პრეჯუდისების გავლენის ქვეშ მყოფი ადამიანი, პირველ რიგში, ხედავს სხვა ადამიანში ამა თუ იმ ჯგუფის წევრს და არა პიროვნებას.
პრეჯუდისები გარე ჯგუფებისადმი მხოლოდ ნეგატიურ განწყობებს არ უკავშირდება. ეთნოცენტრიზმის გაგებას მივყავართ რწმენამდე, რომ ჩვენი ჯგუფი ყველა დანარჩენს ჯობია. ამას კი შეუძლია გამოიწვიოს ის, რომ ჯგუფის წევრები ერთმანეთს დადებით შეფასებებს მისცემენ მანამ, სანამ პირადად გაიცნობენ ერთმანეთს.
გარდა ამისა, პრეჯუდისები იწვევენ ფართომასშტაბიან დესტრუქციულ ქმედებებს. პირველ რიგში - ჩვენი მსჯელობები ამა თუ იმ ჯგუფის წევრების შესახებ შეიძლება დამახინჯდეს ჩვენი პრეჯუდისების გავლენით, რომლებიც ეხება ამ ჯგუფს. როგორ გავარჩიოთ ერთმანეთისაგან ”იფქლი და ღვარძლი?” ზოგჯერ ასეთი შესაძლებლობა ჩნდება ურთიერთსაწინააღმდეგო შეფასებების შედარებისას, რომელთაც იძლევიან სხვადასხვა ჯგუფის წარმომადგენლები გარკვეული ობიექტის მიმართ. მაგალითად, 1995 წლის ოქტომბერში ო.ჯ.სიმსონისთვის მკვლელობის ბრლადების მოხსნისთანავე (ეს კაცი იყო შავკანიანი) ჩატარდა გამოკითხვა, რომლის შედეგებმაც აჩვენეს , რომ შავკანიან რესპოდენტებს სწამდათ განაჩენის (რომ გაათავისუფლეს) სისწორის, ხოლო თეთრკანიანთა უმრავლესობა მიიჩნევდა, რომ ბრალდებული იყო დამნაშავე. ამ მონაცემებზე დაყრდნობით მრავალი დამკვირვებელი მივიდა იმ დასკვნამდე რომ აღწერილი განსხვავებები საზოგადოებრივ აზრში, განპირობებული იყო რასული პრეჯუდისებით.
ეს განსხვავება თავისთავად არ აჩვენებს პრეჯუდისების როლს. ჩვენ მხოლოდ ის ვიცით, რომ შავკანიანებმა და თეთრკანიანებმა გამოთქვეს სხვადასხვა აზრი. ამ ფენომენის მიზეზი უცნობი რჩება. პრეჯუდისების როლის გაგებისთვის ჩვენთვის აუცილებელი იქნებოდა შეგვედარებინა პრეჯუდისების გავლენის ხარისხი ყოველ რესპოდენტზე და ამ რესპოდენტების მოსაზრება ნაფიცი მსაჯულების ვერდიქტის შესახებ. ასეთი შედეგების მისაღებად ჩატარდა ექსპერიმენტი, სადაც მოზრდილ ცდისპირებს წარუდგინეს ინფორმაცია ფიქტიური კანდიდატების შესახებ გუბერნატორის თანამდებობაზე. ”კანდიდატები” იყვნენ ან თეთრკანიანი ან შავკანიანი, თეთრკანიან ცდისპირებს ქონდათ ტენდენცია ხმა მიეცათ სწორედ თეთრკანიანი კანდიდატისთვის. გადამწყვეტი ფაქტორი აქ იყო ის, თუ რა დონეზე იყვნენ თეთრკანიანი ცდისპირები რასული პრეჯუდისების გავლენის ქვეშ როცა აფასებდნენ შავკანიან ”კანდიდატებს”. სხვა კვლევამ აჩვენა რომ ის ადამიანები ვისაც ნეგატიური განწყობები ქონდათ ჰომოსექსუალისტების მიმართ, ნაკლებად ქონდათ ტენდენცია ეურთიერთათ შიდსით დაავადებულ ადამინებთან. მოცემული კვლევები აჩვენებენ პრეჯუდისების უშუალო გავლენას, რომლებიც უკავშირდება ამა თუ იმ ჯგუფს, ჯგუფის ცალკეული წევრების შეფასებისას.
უფრო ხშირად, პრეჯუდისები ამახინჯებენ ინფორმაციის ინტერპრეტაციას. მაგ, ისინი გავლენას ახდენენ ჯგუფური წარმატებისა თუ წარუმატებლობის ახსნაზე. კაუზალური ატრიბუციის მსგავსად, რომელიც ეხებოდა საკუთარი ქცევის ატრიბუციას, ადამიანები მიდრეკილნი არიან საკუთარი ჯგუფის წარმატება მიაწერონ შინაგან ფაქტორებს, ხოლო წარუმატებლობა - გარეგან ფაქტორებს. მაშინ როცა გარე ჯგუფის შეფასებისას ყველაფერი რადიკალურად იცვლება. მაგალითად, არსებობს სექსისტური სტერეოტიპი, რმ ქალები სუსტები არიან მატემატიკასა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში. თუ ქალები მიაღწევენ წარმატებას ამ სფეროში, მამაკაცები ამის მიზეზს ხედავენ გარეგან ფაქტორებში: მაგ, წარმატებას მიაწერენ გამართლებას, ამოცანის სიმარტივეს თუ პარტნიორის სიჭკვიანეს. ხოლო წარუმატებლობას, შინაგან ფაქტორებს - შესაძლებლობების ნაკლებობის. და პირიქით, მამაკაცის წარმატება მიეწერება, როგორც წესი, მის შესაძლებლობებს, ხოლო წარუმატებლობა - ამოცანის უჩვეულო სირთულეს(islam, hewstone 1993). ერთ ექსპერიმენტში თეთრკანიანი სტუდენტები აფასებდნენ თეთრკანიანი და შავკანიანი აბიტურიენტების საგამოცდო ნიშნებს. ისინი თეთრკანიანი აბიტურიენტების მაღალ შეფასებას მიიჩნევდნენ შესაძლებლობათა რეალიზეციის შედეგად, ხოლო წარუმატებლობებს მიაწერდნენ - უიღბლობას, ხოლო შავკანიანთა წარმატებას მიაწერდნენ თავდაუზოგავ შრომას, წარუმატებლობას - შესაძლებლობების ნაკლებობას.
მეცნიერული ინფორმაციის ინტერპრეტაციაც კი შეიძლება დაექვემდებაროს სტერეოტიპების გავლენას. ერთ ექსპერიმენტში ცდისპირებს სთავაზობდნენ შეესწავლათ ორი სამეცნიერო შრომა, რომლებიც დიამეტრულად განსხვავებული დასკვნით იმის შესახებ, არსებობს თუ არა კავშირი ჰომოსექსუალიზმსა და ფსიქოპატოლოგიას შორის. ჰომოსექსუალიზმის წინააღმდეგ განწყობილი ცდისპირები აძლევდნენ უფრო დადებით შეფასებას სტერეოტიპულ სტატიას, სადაც საუბარი იყო ასეთი კავშირის არსებობაზე. გარდა ამისა, ისინი მიუთითებდნენ რომ განიცდიდნენ უარყოფით ემოციებს, როცა კითხულობდნენ ამ სტერეოტიპების საწინააღმდეგო ნაშრომს. ეს მონაცემები არღვევდნენ ინფორმაციის გადამუშავების მათთვის ჩვეულ ხერხს. (murno. ditto. 1997)
პრეჯუდისები გავლენას ახდენენ უპირატესობის მინიჭებაზე საჯარო პოლიტიკაში. თეთრკანიანი მოქალაქეები, რომლებიც იმყოფებიან შავკანიანთა მიმართ პრეჯუდისებისა და ნეგატიური სტერეოტიპების გავლენის ქვეშ, როგორც წესი არ ეთანხმებიან (არ ამართლებენ) სახელმწიფოს მიერ სოციალური სუფსიდიების გამოყოფას და სხვა ღონისძიებებს, რომლებიც მიმართულია აფროამერიკელ მოქალაქეთა ცხოვრების დონის გაუმჯობესებისკენ. (bobo, sears, van 1997). ესპანურენოვანი მოქალაქეებისადმი პრეჯუდისებმა განსაზღვრეს შეზღუდული იმიგრაციის პოლიტიკა და ორენოვანი სწავლების იდეის ოპოზიცია. ისინი ვისაც აქვთ პრეჯუდისები ჰომოსექსუალისტების მიმართ, მხარს უჭერენ აივ-ინფიცირებულ ინდივიდთა შეზღუდვას - მაგ, აიძულონ მათ ატარონ საიდენტიფიკაციო ბარათები, ან იზოლაცია საზოგადოებისგან, ან ტატუირება გაუკეთონ და ა.შ.) (price 1992).
არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავება სტერეოტიპებსა და პრეჯუდისებს შორის. ამ თავის დასაწყისში ჩვენ ვთქვით, რომ სტერეოტიპებს გააჩნიათ კოგნიტური საფუძველი. ხოლო პრეჯუდისებს - აფექტური, მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი განსხვავება სასარგებლოა, სინამდვილეში სტერეოტიპებიც და პრეჯუდისებიც წარმოადგენენ აფექტური და კოგნიტური ელემენტების ნარევს. განვიხილოთ მაგალითად დამოკიდებულება ჰოოსექსუალისტების მიმართ. ადამიანები, რომლებიც განიცდიან პრეჯუდისებს ჰომოსექსუალისტების მიმართ, მეხსიერებაში ინახავენ, როგორც ჯგუფურ იარლიყს (მაგ, ”გეები”, ”პიდარასტები”), ასევე, მასთან სტერეოტიპულად დაკავშირებულ მახასიათებლებს, შტრიხებს (მაგ, ამორალურობა), რასაც მივყავართ ნეგატიურ გრძნობასთან. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ შეგვიძლია განსხვავოთ სტერეოტიპული ატრიბუტები პრეჯუდისებისგან, ისინი, სინამდვილეში მჭიდროდ უკავშირდებიან ერთმანეთს (stephan 1994; davidio, brigman 1996).
მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, ერთ მიმართებაში მოცემულ განსხვავებას აქვს აზრი. ხდება ხოლმე (და ხშირადაც), რომ ადამიანს აქვს ინფორმაცია კონვენციონალური სტერეოტიპების შესახებ და არ ეთანხმებიან მის შინაარსს. დევაინმა და ელოტმა (devine, elliot, 1995) წარუდგინეს თეთრკანიან სტუდენტებს მახასიათებლების გრძელი ჩამონათვალი და სთხოვეს მათ გამოეყოთ ის მახასითებლებიც, რომლებიც შეესაბამება შავკანინათა შესახებ არსებულ სტერეოტიპებს და ის მახასიათებლებიც, რომლებიც მართლა შეესაბამება შავკანიან ადამიანებს. გამოკითხულთა უმრავლესობა მიიჩნევდა, რომ სიზარმაცე ახასიათებთ აფროამერიკელებს და ამავე დროს იცოდნენ ამ სტერეოტიპის შესახებ. თუმცა ამ სტერეოტიპის სჯეროდათ მხოლოდ ძლიერი პრეჯუდისების მქონე სტუდენტებს.
გარდა ამისა, მიუხედავად იმისა რომ სტერეოტიპები და პრეჯუდისები მჭიდრო კავშირში არიან ერთმანეთთან, სტერეოტიპები, რომლებიც უკავშირდება განსხვავებულ ჯგუფებს, არაა იდენტური. მაგ, მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე ამერიკელთა უმრავლესობას ჰქონდა ძლიერი პრეჯუდისები როგორც აფროამიერიკელთა, ისე ებრაელების მიმართაც. თუმცა, სტერეოტიპები რომლებიც ამ ორ ჯგუფს ეხებოდა, საერთოდ არ მეთხვეოდა ერთმანეთს. აფროამერიკელებს მიეწერებოდათ სიზარმაცე, გამუვითარებელი აზროვნება და ფიზიკურად განვიტარებულობა, ხოლო, ებრაელებს - მოხერხებულობა, ვაჭრუკანობა და პატივმოყვარეობა. (katz, braly 1933). როგორც არ უნდა იყოს, მნიშვნელოვანი ფაქტორი აქ ისაა, რომ რაიმე ჯგუფთან დაკავშირებული პრეჯუდისი, ჩვეულებრივ, დაწყვილებულია სტერეოტიპთან.
ცხრილი ზანგების სიზარმაცეზე. გვ. 272
დისკრიმინაცია
დისკრიმინაცია წარმოადგენს ჯგუფური ანტაგონიზმის ქცევით კომპონენტს. ის მდგომარეობს ნეგატიურ ქმედებაში ადამიანების მიმართ, რომელიც ემყარება მათ ჯგუფისადმი მიკუთვნებას. მაგ, 1942 წელს აშშ-ს მთავრობამ 120 000 ამერიკელი იაპონელი გაგზავნა საკონცენტარციო ბანაკებში, სადაც ისინი იყვნენ დამწყვდეულები მთელი ომის მანძილზე. საკონცენტრაციო ბანაკში გზავნიდნენ ყველანაირ დამსახურებების გაუთვალისწინებლად და სასამართლო პროცესის გარეშე. ამის შედეგად, ამერიკელმა იაპონელებმა დაკარგეს მთელი თავისი ქონება. დღევანდელი ამერიკული სასამართლო სისტემის პირობებში, შავკანიან მოქალაქეს, თეთრკანიანთან შედარებით მეტი შანსი აქვს წარდგეს სასამართლოს წინაშე ნაფიცი მსაჯულების გარეშე, მიიღოს უფრო მკაცრი სასჯელი, მოიხადოს უფრო ხანგრძლივი ვადა ციხეში ან გამოეტანოს სასიკვდილო განაჩენი (განსაკუთრებით თეთრკანიანის წინააღმდეგ ძალადობის შემთხვევაში) (sidanius, pretto 1999). 1960 წლამდე მრავალ კერძო უნუვერსიტეტში შეზღუდული იყო ებრაელის მიღება, ასევე აზიელი აბიტურიენტის მიღებაც და ზოგ შემთხვევაში, ეს დღესაც შეინიშნება. ესენი დისკრიმინაციის მაგალითებია. აუცილებელი კვოტების შემოღებას სასწავლო დაწესებულებებში და სამუშაო ადგილების გათავლისწინებას უმცირესობებისთვის დაერქვა ”უკუ დისკრიმინაცია”, რადგანაც ამ შემოღებით მოხდა უმრავლესობის დისკრიმინაცია.
ნათელია, რომ თვალსაჩინო დისკრიმინაციას შეუძლია მსხვერპლის ტრავმა მიაყენოს, თუმცა განსაკუთრებით ძნელი გადასატანია შენიღბული დისკრიმინაცია. დისკრიმინაციის აქტი ხშირად ხასიათდება ატრიბუციული განუსაზღვრელობით. მაგალითად მუშაკი, რომელსაც დაწინაურებაზე უარი უთხრეს, ვერ იტყვის ეს უარი რითი იყო განპირობებული. კროკერმა და მეიორმა (1989) წამოსწიეს ჰიპოთეზა რომლის თანახმადაც, ასეთი ნეგატიური შეფასების დესტრუქციულობა შეიძლება შემცირდეს იმ შემთხვევაში, როცა მსხვერპლი თავის წარუმატებლობას მიაწერს დისკრიმინაციას. მკვლევარებმა ამ ჰიპოთეზის სისწორე აჩვენეს ექსპერიმენტულად, რომლის მსვლელობისას ”გამომცდელი” აკრიტიკებდა გვერდით ოთახში მყოფ აფროამერიკელ სტუდენტებს. ”გამომცდელი” ხედავდა მხოლოდ სტუდენტთა ნაწილს. ის სტუდენტები, ვინც იყვნენ ”გამომცდელის” მხედველობის არეში, თვლიდნენ რომ მისი ნეგატიური შეფასება გამოწვეული იყო სწორედ დისკრიმინაციით. მაგრამ იმათაც კი, ვინც იცოდნენ, რომ ”გამომცდელმა” იცოდა მათი რასული მიკუთვნებულობის შესახებ, არ შეეძლოთ 100%იანი დარწუნებულობით ეთქვათ, რომ კრიტიკის მიზეზი იყო სწორედ დისკრიმინაცია. ექსპერიმენტის გაგრძლებაში (ruggiero, taylor 1995) შემოიტანეს ახალი ცვლადი - ”გამომცდელის” ფსევდოპრეჯუდისი. კრიტიკის მსხვერპლებს ქონდათ ტენდენცია მიეწერათ ნეგატიური უკუკავშირის მიზეზი დისკრიმინაციისთვის მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა ”გამომცდელი” თითქმის ღიად ადემონსტრირებდა თავის პრეჯუდისებს. და ბედის ირონიით, რეალური დისკრიმინაციის შემცირება, რომელიც აძლიერებს ატრიბუციულ განუსაზღვრელობას, შეუძლია სინამდვილაში გაზარდოს უმცირესობის წარმომადგენლებში თვითპატივისცემის დადაბლების საფრთხე. (crocker. 1998).
დისკრიმინაცია და პრეჯუდისები ყოველთვის არ წარმოადგენენ მედლის ორ მხარეს. ჩვენ ეს ვნახეთ მე5 თავში, სადაც განხილული იყო ლა პიერის კვლევა (1934). კვლევაში ჩართული ყველა რესტორნის თუ სასტუმროს მფლობელი თავაზიანად მოემსახურა კარგად ჩაცმულ ჩინელ წყვილს (ე.ი. დისკრიმინაციულ ქცევას ადგილი არ ქონდა), მიუხედავად იმისა, რომ ამის შემდეგ, რესტორნების და სასტუმროების მფლობელები გამოხატავდნენ ძლიერ შინაგან პრეჯუდისებს აზიელების მიმართ. დღეს ასეთი არათანმიმდევრულობა საკმაოდ ფართოდაა გავრცელებული რადგანაც კანონით იკრძალება დისკრიმინაციული ქცევა რასობრივ, სქესობრივ ან ნაციონალურ ნიადაგზე.
პრეჯუდისების შეძენა
არსებობს პრეჯუდისების წარმოქმნის მრავალი თეორია. მრავალი მათგანი ემყარება საერთო თეორიებს, რომლებიც პირველ თავშია განხილული და რომლებიც გამოყენებულა შემდეგ (მე5 თავი)სოციალური განწყობის ბუნების ასახსნელად. სოციალური დასწავლის თეორია ერთერთი ყველაზე მარტივი თეორიაა, რომელიც ახსნის პრეჯუდისების შეძენას ისევე როგორც სხვა განწყობებისა და ღირებულებების შეძენას.
სოციალიზაცია
ადამიანები იბადებიან სტერეოტიპებისა და პრეჯუდისების გარეშე. ისინი მათ სწავლობენ ოჯახის, მეგობრების, მასობრივი ინფორმაციის და საერთოდ, საზოგადოების გავლენით. სოციალიზაციის გაგება დაკავშირებულია პროცესთან, რომელშიც ბავშვები სწავლობენ კონვენციონალურ სოციალურ ნორმებს, რომლებიც ოჯახში არსებობენ მათ გარშემო. პრეჯუდისების გაშინაგნება შეიძლება როგორც ოჯახში, ისე მათ გარეთაც. ეს შეიძლება მოხდეს სოციალური დასწავლის მექანიზმებიდან ნებისმიერი საშუალებით. ბავშვები ბაძავენ თავიანთი მშობლების და მეგობრების პრეჯუდისებს. მათ შეიძლება მიიღონ დადებითი განმტკიცება სხვა ეთნიკური ჯგუფების მიმართ დამამცირებელ ხუმრობების გამოყენებისას. ან უბრალოდ უმცირესობის ასოცირებისას სიღარიბესთან, კრიმინლათან, უსუფთაობასთან და სხვა ნეგატიურ მახასიათებლებთან.
ეთნიკური და რასობრივი პრეჯუდისების დაფიქსირება არაა რთული საქმე. ეს ფენომენი მთელს მსოფლიოს ახასიათებს. მაგ, ჩრდ. ამერიკელი თეთრკანიანები ნეგატიურად არიან განწყობილნი აფრიკული, აზიური და ლათინური წარმოშობის ადამიანების მიმართ, რუსები - ებრაელების მიმართ, ჩინელები - იაპონელების, იაპონელები - კორეელების მიმართ და ა.შ. აშშ-ს ჩრდ ნაწილში მცხოვრები თეთრკანიანები უფრო მეტად ემხრობიან ქორწინების აკრძალვას თეთრ და შავკანიან მოქალაქეებს შორის, ვიდრე სამხრეთელები.
ის ფაქტი, რომ ამა თუ იმ კულტურისთვის ტიპიური პრეჯუდისები მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, ილუსტრირებულ იქნა კვლევით, რომლის შედეგებმაც აჩვენეს რომ თეთრკანიანები აფროამერიკელებისგან განსხვავებით, უფრო ნეგატიურად არიან განწყობილნი ჭარბწონიანი ქალებისადმი. თეთრკანიან და შავკანიან ქალებს წარუდგინეს სუსტი, ნერმალური და ჭარბწონიანი ქალების ფოტოები. თეთრკანიანი ქალები სავსე ქალებს ახასიათებდნენ უფრო უყურადღებოებად, ნაკლებად ბედნიერებად, და ნაკლებად პოპიულარულებად სუსტი და ნორმალური აგებულების ქალებთან შედარებით. ხოლო შავკანიანი ქალები ჭარბწონიან ქალებს აღწერდნენ, როგორც ნაკლებად ბედნიერებს, მაგრამ მეტად პოპულარულებს, ვიდრე სუსტები.
პრეჯუდისები, როგორც კონვენციონალური სოციალური ნორმები, შეიძლება გადაიღონ ძალიან პატარა ბავშვებმა. 4-5 წლის ასაკში აშშ-ში მცხოვრები ბავშვების უმრავლესობა ასხვავებს თეთრკანიანს და შავკანიანს და იციან დომინირებული წარმოდგენების შესახებ, რომლებიც ეხება ამა თუ იმ რასას. ტიპიური კვლევის მიხედვით 5წლის ასაკში, თეთრკანიანი აშშ-ელი ბავშვები უკვე ავლენენ გარკვეულ რასულ პრეჯუდისებს. 7 წლისთვის ეს ბავშვები ასევე ავლენდნენ პრეჯუდისებს აზიელი და ინდიელი ამერიკელების მიმართ. (sbound 1988)
ადრეული ბავშვობის შთაბეჭდილებებს გააჩნიათ დიდი მნიშვნელობა, რადგანაც ადრეული მოზარდობის პერიოდისთვის რასობრივი პრეჯუდისები მნიშვნელოვან ადგილს იკავებენ ადამიანის სულიერ სამყაროში და მათი შერყევა ძალიან რთულია. მართლაც, მკვეთრად გამოხატული ჯგუფების მიმართ არსებული პრეჯუდისები მთელი ცხოვრების მანძილზე უმნიშვნელოდ იცვლება. (miller, sears 1986)
მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები (მ.ი.ს.) თეონა
მ.ი.ს. ასევე, წარმოადგენენ სოციალური დასწავლის პოტენციურ წყაროს. თუმცა რამდენიმე ათწლეულის წინ, რასობრივი უმცირესობების წარმომადგენლები იგნორირდებოდნენ მასმედიის მიერ – ისინი იშვიათად ჩნდებოდნენ ტელეეკრანებსა და გაზეთებში.მასობრივი ინფორმაციის საშულებები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ჯგუფური სტერეოტიპების გაძლიერებასა და გამყარებაში, რადგანაც ჟურნალისტები მიდრეკილები არიან ასახონ ნებისმიერი ჯგუფის ცხოვრება სტერეოტიპულად, რომელიც საზოგადოებაში მოცემულ მომენტშია მიღებული. მაგ, ერთ-ერთი, კონვენციურ სტერეოტიპთაგან, მდგომარეობს იმაში, რომ ღარიბ ადამიანებს, ძირითადად, გააჩნიათ შავი კანის ფერი და ისინი არ მუშაობენ. გამოკითხვების შედეგების თანახმად, ამერიკის საშუალო სტატისტიკური მოქალაქე მყარადაა დარწმუნებული იმაში, რომ ქვეყნის ღარიბი მოსახლეობის ნახევარს აფროამერიკელები შეადგენენ. თუმცა, სინამდვილეში, 1990 წლის მონაცემებით, სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მცხოვრები მხოლოდ 29% ამერიკელია - შავკანიანი. საიდან გაჩნდა ეს სტერეოტიპი? გილენსი გვიჩვენებს, რომ ყოველკვირეულ ინფორმაციულ ჟურნალებში გამოსახული ან სატელევიზიო გადაცემებში წარმოდგენილი ღარიბი ადამიანები, უზომოდ ხშირად არიან აფროამერიკელები. (6.4. ცხრილში, ასევე, ნაჩვენებია რომ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები მიდრეკილნი არიან შეგვატყობინონ მხოლოდ უმუშევარ ღარიბებზე, და მრავალი მომუშავე ღარიბის იგნორირებას ახდენენ.) როგორია რეალობის ასეთი .... არეკვლის შედეგები? (იმ სიტყვის მნიშვნელობა ვერ გავიგე მაგრამ ალბათ ალბათ არაობიექტური ასახვაზეა ლაპარაკი, რა ვიცი) კიდევ ერთი კვლევა გვიჩვენებს სუბსიდიების რეციპიენტებთან დაკავშირებული ნეგატიური განწყობების დეტერმინანტების რიცხვში შედის სტერეოტიპული წარმოდგენა იმის შესახებ, რომ როგორც შავკანიანები, ასევე ღარიბი ადამიანები - არიან ზარმაცები. ამავე კვლევის განმავლობაში გამოვლინდა, რომ სუბსიდიების მიმღები შავკანიანი დედების ნეგატიური შეფასება უფრო ხშირია, ვიდრე ნეგატიური დამოკიდებულება დოტაციების მიმღები თეთრი დედების მიმართ, კორელაციაში მოდიოდა უკმაყოფილებასთან ამ დოტაციების გამოყოფის გამო. ( ეს ბოლო რაღაც ვერ მივაბი წესიერად)
სატელევიზიო გადაცემები ხშირად ამყარებენ სტერეოტიპებს, რომლებიც აფროამერიკელებს აკავშირებენ ძალადობრივ დანაშაულებებთან, რაც ადგილობრივი საინფორმაციო გადაცემების ძირითადი განსახილველი თემაა. მაგალითად, ლოს-ანჯელესის საინფორმაციოების კონტენტ-ანალიზმა გვიჩვენა, რომ საინფორმაციო გამოშვებების დაახლოებით ნახევრის ცენტრალური სიუჟეტები ეთმობოდნენ დანაშაულებებს, ამასთან უმეტეს შემთხვევაში, ძალადობრივს. ხელოვნური ექსპერიმენტის ჩატარებით, ჯილიამმა და მისმა კოლეგებმა გამოააშკარავეს, თუ რა გზით შეუძლიათ სატელევიზიო პროგრამებს რასობრივი სტერეოტიპების გავლენის გაძლიერება. ზრდასრულ ცდისპირებს (თეთრკანიანებს და აზიელი წარმომავლობის ხალხს), რომლებიც იყვნენ ოთახში, რომელიც მოწყობილი იყო როგორც ჩვეულებრივი სასტუმრო ოთახი, უჩვენეს 50–წუთიანი საინფორმაციო გამოშვების ჩანაწერი. ერთ-ერთ სიუჟეტში ყვებოდნენ ან ქუჩის მკვლელობაზე, ან ქუჩაში მომხდარ ძარცვაზე. ორივე შემთხვევაში დამნაშავის რასობრივი მიკუთვნებულობა იცვლებოდა მის სახეზე ახალი ფერის დადების გზით. შავკანიანი დამნაშავის დემონსტრირებამ ცდისპირები მიიყვანა იქამდე, რომ ისინი ქუჩაში შემთხვევით მომხდარ ძალადობას აფასებდნენ როგორც განსაკუთრებით სერიოზულ პრობლემას და და მნიშვნელოვნად ამაღლებდა მათ შესაძლებლობას გამოეხატათ დარწმუნებულობა იმაში, რომ დანაშაულებების მაღალი დონის მთავარი მიზეზი არის „ოჯახის დაშლა.“ განსაკუთრებით ხშირად ეს ხდებოდა იმ მაყურებლებთან, რომლებიც ჩვენებაზე მოვიდნენ უკვე „ინკაფსულირებულები“ (ჩანერგილები) რასობრივი სტერეოტიპებით, რომლების შესაბამისადაც აფროამერიკელები ხასიათდებიან როგორც ძალადობისა და სექსუალური აგრესიისაკენ მიდრეკილნი. ჩვენ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ შავკანიანი დამნაშავის შესახებ სიუჟეტის ყურებამ ამ ცდისპირების ძველი რასობრივი სტერეოტიპები გაააქტიურა.
თუმცა, ხანდახან, მასმედია მაღლდება პრიმიტიულ სტერეოტიპულ შეხედულებებზე. მაგალითად, 1960-იან წლებში სამხრეთში ადამიანის უფლებებისთვის ბრძოლაში საზოგადოების ხელშეწყობის მოპოვებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ამ მოვლენების მასობრივი ინფორმაციის საშუალებით გაშუქებამ. მასმედიამ ჩაატარა დიდი ახსნა–განმარტებითი სამუშაოები შიდსთან დაკავშრებით, დაავადების გავრცელების ცრუ ინფორმაციის უკუგდებით. სინამდვილეში. მათ მიერ მოწოდებული ინფორმაცია შიდსის შესახებ ეწინააღმდეგება საზოგადოების დიდი ნაწილის ცრურწმენებს ჰომოსექსუალების წინააღმდეგ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მასობრივი ინფორმაციის საშუალება წარმოადგენს თავისი საზოგადოების პროდუქტს, მათი ცრურწმენების და სტერეოტიპების არეკვლით. თუმცა იმ შემთხვევებშიც კი, როცა მასმედია გვაწვდის ინფორმაციას, რომელიც უკუაგდებს არასწორ სტერეოტიპებს, ეს ინფორმაცის შეიძლება იყოს „ასიმილირებული“ აუდიტორიის ცრურწმენებთან.
პრეჯუდისების ათვისების მოტივები
სხვა თეორიები ფოკუსირებულნი არიან იმის ახსნაზე, თუ რა გზით ახერხებენ პრეჯუდისები ადამიანის საჭიროებების დაკმაყოფილებას. ეს არის მოტივაციური თეორიები, რადგანაც ისინი აგებულნი არიან მოტივების და სტიმულების შესწავლაზე, რომლებიც უბიძგებენ ადამიანს იყოს დარწმუნებული პრეჯუდისების სისწორეში. ამ თეორიებს შორის შეიძება გამოვყოთ ორი ძირითადი მიმართულება.
ფსიქოდინამიკური მიდგომები
თეორიები, რომლებიც პრეჯუდისებს განიხილავენ ინდივიდუალური ფსიქიკური პროცესების სპეციფიკური დინამიკის პოზიციიდან, ხანდახან, უწოდებენ ფსიქოდინამიკურ თეორიებს. როცა ადამიანი განიცდის ბრაზს ან ფრუსტრაციას, ის, როგორც წესი, დილობს გამოხატოს თავისი ემოციები უსიამოვნების წყაროსთან უშუალო კონტაქტში. თუმცა, თუ გაღიზიანების წყაროს ვერ ვუტევთ შიშის გამო ან თუ ის უბრალოდ ის მიუწვდომელია, მაშინ ინდივიდს, რომელიც განიცდის ამ ნეგატიურ ემოციებს , შეუძლია აირჩიოს სხვა სამიზნე. ვთქვათ, ადამიანები, რომლებმაც სამსახური დკარგეს ეკონომიკური დეპრესიის დროს, შეიძლება განრისხდნენ ან განიცადოს ფრუსტრაცია, მაშინ როცა მათ წინ არ ყავთ მომხდარში აშკარა დამნაშავე. ამ გარემოებებში ისინი ეძებენ „განტევების ვაცს“ , რომელიც შეიძება იქნას დადანაშაულებული საკუთარ სირთულეებში და რომელზეც შეიძლება „რევანშის აღება.“ ერთ-ერთ კვლევაში დემონსტრირებული იქნა, რომ მეორე მსოფლიო ომამდე სამხრეთ ა.შ.შ.-ში აფროამერიკელების ლინჩის წესით დასჯა უფრო ხშირად ხდებოდა ეკონომიკურად მძიმე პერიოდებში. თეთრ ღარიბებს არ შეეძლოთ თავს დასხმოდნენ ფრუსტრაციის რეალურ მიზეზს, წყაროს - დიდ კორპორაციას, და ამიტომ ირჩევდნენ უფრო ხელსაყრელ, მყუდრო გზას - ადგილობრივი აფროამერიკელების ტერორიზირებას. ბოლო წლებში არ იქნა გამოვლენილი მსგავსი კორელაციები ეკონომიკურ კრიზისსა და ბოროტგანზრახვიან დანაშაულებებს შორის. შეიძლება, ამის მიზეზი მდგომარეობს იმაში, რომ სულ ცოტა თანამედროვე პოლიტიკური ლიდერი ამცირებს უმცირესობებს იმავე მანერით, როგორც ამას აკეთებდნენ სამხრეთის ადრეული პოლიტიკოსები, და შესაბამისად სოციალური ნორმები უკვე არ აჩენენ აფროამერიკელებს როგორც დევნისთვის ამდენად მიმზიდველ სამიზნეებს.
სხვა ფსიქოლოგიურ თეორიაში პრეჯუდისებზე ადამიანის დაქვემდებარება განიხილება როგორც პიროვნული პრობლემა. ყველაზე ცნობილი მაგალითი - ავტორიტარული პიროვნების თეორია. ავტორიტარული პიროვნების სინდრომი თავდაპირველად აღწერილი იყო ძალის დამცირებული მორჩილების, კომფორმულობის ამაღლებული დონის (ქცევის კონვენციურ სტანდარტებთან დაკავშირებით), „უცხოს“ მიმართ მტრობის და უმცირესობების წარმოდგენების და გადახრილ ქცევიანი ადამიანების განსჯის ტერმინებში. უფრო მეტად ავტორიტარული პიროვნებები იყვნენ, ასევე, ძლიერ ეგოცენტრულები, რაც თავის მხრივ აირეკლებოდა პრეჯუდისების მაღალი დონით (მაგ, ანტისემიტიზმი). მოცემულმა თეორიამ გამოიწვია არც თუ ისე სუსტი რეზონანსი და მან მრავალი კვლევის სტიმულირება მოახდინა. თუმცა ეს კვლევები ჩაეფლნენ მეთოდოლოგიურ კამათებში და მრავალი წელია ისინი ვერ პოულობენ გამოყენებას.
რობერტ ალტმეიერმა მათ ახალი იმპულსი მისცა. ის ავტორიტარული პიროვნების სინდრომის განსაზღვრას ახდენს იმ ტერმინებში, რომლებიც მსგავსია „ადორნოს ჯგუფის (?)“ მიერ გამოყენებული ტერმინების. თუმცა ალტმეიერი თვლის, რომ მოცემული სინდრომი გავრცელებას ჰპოვებს პოლიტიკურ კონსერვატორებს შორის, რადგანაც ავტორიტარული პიროვნებები უფრო მიდრეკილნი არიან არსებული კავშირის ხელშეწყობისკენ, ვიდრე მისი გამოწვევისკენ, როგორც ამას მემარცხენეები აკეთებენ. „მემარჯვენე“ ავტორიტარიზმი მყარადაა დაკავშირებული რასობრივ და ეთნიკურ ჯგუფთან დაკავშირებულ ცრურწმენებთან და მტრობასთან ჰომოსექსუალისტების მიმართ, შიდსით დაავადებულების, ნარკომანებისა და უსახლკაროების მიმართ. ავტორიტარული ადამიანები ძალიან ხშირად ამართლებენ ადამიანების დასჯას, რომლებიც არღვევენ კონვენციურ ნორმებს, თუკი ასეთი სასჯელები სანქცირებულია ოფიციალური ხელისუფლების მიერ (იმ შემთხვევაშიც კი თუ ეს სასჯელი ეწინააღმდეგება მოქალაქის მთავარ უფლებებს). მთავარი განსხვავება ალტმეიერისა ადორნოს ჯგუფისგან მდგომარეობს იმაში, რომ ავტორიტარიზმის წყაროების განსაზღვრისას ის უფრო მეტად იყენებდა სოციალური დასწავლის თეორიებს, ვიდრე ფსიქოდონამიკის პრინციპებს. ალტმეიერის შეხედულებების თანახმად, ავტორიტარიზმი საწყისს იღებს პიროვნების უშუალო გამოცდილებიდან და მშობლების და თანატოლების მიბაძვიდან. ამ თვალსაზრისის თანახმად, ავტორიტარული პიროვნებები, როგორც წესი, აღიზრდებიან ღრმად რელიგიურ ერთობებში და სოციალურად ერთგვაროვან პირობებში, ამის გამო მათ აქვთ მწირი გამოცდილება არაორდინალურ პიროვნებებთან ურთიერთობისა და იშვიათად ხვდებიან უმცირესობების წარმომადგენლებს. რეალურად, ალტმეიერის თვალსაზრისი ჩვენ გვაძლევს უფრო მეტ იმედს, რადგანაც, მის თანახმად, ავტორიტარიზმი არ უნდა იქნეს განხილული როგორც „ტატუ“ პიროვნების ტანზე, რომელიც ფსიქოთერაპიით მხოლოდ წლების შემდეგ ამოდის. ავტორიტარიზმი უფრო შეიძლება იქნეს შემცირებული ასეთი ადამიანის არაავტორიტარულ ადამიანებთან ურთიერთობის გზით და უფრო დიდად, ვიდრე ადრე, ერთმანეთისგან განსხვავებული პიროვნებების რიცხვით.
ავტორიტარიზმის ორი კონცეფცია
| | ავტორიტარული პიროვნება | ,,მემარჯვენე“ ავტორიტარიზმი |
| შინაარსი | გადაჭარბებული მოთხოვნილება მკაცრი ძალაუფლების დამორჩილება | ავტორიტარული დამორჩილება დამყარებული, კანონიერი ძალაუფლების |
| ქცევის კონვენციონალური პატერნების რიგიდული მიყოლა. მკაცრი დასჯა ქცევის ნორმების გადახრის გამო. | კონვენციონალიზმი - დიდი დონე კონვენციური სტერეოტიპების მომხრეობის (მიჯაჭვულობის) | |
| საერთო არაკეთილგანწყობა (მტრობა) | ავტორიტარული აგრესია არაორდინალური ინდივიდების მიმართ, კანონიერი ხელისუფლების სანქციონირება | |
| წყაროები | გონების მისტიკური, ცრუმორწმუნე წყობა | სოციალური სწავლება მშობლებთან და თანატოლებთან ურთიერთობაში |
| პიროვნული კონფლიქტები | არაჩვეულებრივ ადამიანებთან ან უმცირესობების წარმომადგენლებთან პირადი ურთიერთობის გამოცდილების ნაკლებობა. |
ჯგუფთაშორისი კონკურენცია
წინასწარგანწყობის (წინასწარ აღებული განწყობა. მაგ, წინასწარ რო ხარ დარწმუნებული რომ მაიონეზი გემრიელია და ვსიო) მოტივაციის შესახებ სხვა იდეა მდგომარეობს იმაში, რომ ცრურწმენები საწყისს იღებენ გჯუფთაშორის კონკურენციებში. ეს იდეა დაფუძნებულია მოსაზრებაზე, რომლის თანახმად საზოგადოება შედგება ჯგუფებისგან, როლებიც განსხვავდებიან ერთმანეთისგან ძალაუფლებრივი შესაძლებლობების, ეკონომიკური რესურსების და სხვა ამგვარი მახასიათებლებით. დომინანტი ჯგუფები მოტივირებულნი არიან თავიანთი პოზიციის შენარჩუნებისკენ, ხოლო დაქვემდებარებული ჯგუფები მიმართულნი არიან უთანასწორობის შემცირებისკენ. კონკურენციას მივყავართ ჯგუფთაშორის კონფლიქტსა და შესაბამის პრჯუდისებამდე. არსებობს ასეთი თეორიების რამდენიმე ვარიანტი. რეალური ჯგუფური კონფლიქტის თეორია ხსნის ამ პრეჯუდისებს, როგორც რესურსებისა და ძალაუფლებისათვის მებრძოლ ჯგუფებს შორის კონკურენციის განუხრელ შედეგებს. მაგ, აკვიატებული აზრები შეიძება განპირობებული იყოს ბრძოლით აფროამერიკელებსა და ლათინოსებს შორის საწარმოში სამუშაოს მოსაპოვებლად. ან კონკურენციით თეთრებსა და დანარჩენ უმცირესობებს შორის უნივერსიტეტში შესასვლელი კვოტების მოსაპოვებლად. თუ ეს ასეა, მაშინ შესაძლებელია პრეჯუდისების გავლენა მინიმალიზირებულიყო კონკურენტი ჯგუფების მოთხოვნის სრული დაკმაყოფილების შემთხვევაში, თუმცა პრეჯიდუსების სრული აღმოფხვრის იმედი არარეალურია, რადგან კონფლიქტი ჯგუფურ ინტერესებში, ხშირად გარდაუვალია.
ზოგჯერ ჯგუფთაშორის მტრულ განწყობამდე მივყავართ სხვებთან შედარებით დაჩაგრულობის შეგრძნებას ანუ შეფარდებით დეპრივაციას და არა რეალურ დეპრივაციას. მაგ, სწრაფად მზარდი ეკონომიკის პირობებში იზრდება ადამიანთა უმეტესობის ცხოვრების დონე. მაგრამ ადამიანებმა რომელთა შემოსავალი მატულობს უფრო ნელ ტემპში, ძირითად, მასასთან შედარებით, შეიძლება განიცადონ შეფარდებითი დეპრივაცია, რამდენადაც მათ თვალწინ სხვა ადამიანები იღებენ მათთვის მიუწვდომელ შესაძლებლობებს. პერიოდულად ამას მივყავართ დაწინაურებულ (გაფურჩქნული წერია აქ J) ჯგუფისადმი ანტაგონიზმამდე. შეფარდებითი დპრივაცია გახდა ერთ-ერთი ფაქტორი, რამაც მიგვიყვანა 1960-იან წლებში განვითარებულ ბუნტებამდე აფროამერიკულ გეტოებში. თუმცა, ცხოვრების დონე იზრდებოდა როგორც თეთრებისთვის, ასევე შავკანიანებისთვის, აფროამერიკელები ფიქრობდნენ (სრულიად კანონიერად) რომ ისინი თეთრებთან შედარებით, მაინც უფრო უარეს მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ. ამას შედეგად მოყვა თეთრების წინააღმდეგ აჯანყებებისა და ძალადობის ტალღები.
მესამე თეორია ჩვენს ყურადღებას მიაპყრობს ჯგუფური პოზიციის შეგრძნებას, რაც ახასიათებს პრივილეგირებული ჯგუფების წევრებს. ასეთი ჯგუფები აქტიურად იცავენ თავიანთ პრივილეგირებულ სტატუსს და მასთან დაკავშირებულ ყველა უპირატესობას, როგორებიცაა ფეშენებელურ რაიონებში ცხოვრება, საუკეთესო პროფესიები და სასწავლო დაწესებულებები. ამგვარად, ჯგუფის საზოგადოებრივი მდგოარეობის შეგრძნებაში, რაც ახასიათებს დომინირებული ჯგუფის წარმომადგენლებს, შეიძლება გამოვყოთ 4 ასპექტი:
1. დომინანტი ჯგუფის უპირატესობის რწმენა.
2. შეხედულება რომლის მიხედვით უმცირესობების წარმომადგენლები „ადამიანის მსგავსი“ უცხოები არიან.
3. რწმენა იმისა რომ დომინანტ ჯგუფს ეკუთვნის ძირითადი რესურსების ფლობის კანონიერი უფლებები.
4. შფოთვა, რომელიც დაკავშირებულია იმის წარმოდგენებთან რომ დაჩაგრული ჯგუფები მიისწრაფვიან ამ რესურსების დაუფლებისკენ.
მოცემული თეორია გამოდის პრივილეგიების გამო კონფლიქტის შესწავლის სიბრტყიდან და უფრო მეტად ეხება კონკურენციის სიმბოლურ ფორმებს (სოციალური სტატუსისათვის ბრძოლის ჩათვლით).
სოციალური დომინირების თეორიის ავტორები, სიდანიუსი და პრატო, ასევე თვლიან რომ საზოგადოებას ახასიათებს ისწრაფოდეს იერარქიული სტრუქტურისაკენ, რომლის მიხედვითაც ზოგიერთი ჯგუფი სოციალური კიბის ზემო საფეხურებზე იმყოფება, ზოგიერთი კი-ქვემოთ. ისინი კიდევ უფრო შორს მიდიან ამტკიცებენ რა რომ ჯგუფური იერარქიის სტაბილურობა არის საზოგადოების კეთილსაიმედო განვითარების პირობა. ზოგიერთი ინდივიდი განსაკუთრებით ემხრობა ამ იერარქიას, იკავებს რა ძალაუფლებით აღჭურვილ პოზიციას (მაგ, მსახურობს პოლიციაში). ისინი არიან კაშკაშა პიროვნებები და ხასიათდებიან სოციალურად დომინირებული ორიენტაციის მაღალი ხარისხით. შედეგად, დომინანტი ჯგუფის წარმომადგენლის ორიენტაციას სოციალურ დომინირებაზე, როგორც წესი, თან ერთვის რასობრივი და ეთნიკური პრეჯუდისები. ყველა ეს თეორია ხაზს უსვას დომინანტი ჯგუფის მისწრაფებას შეინარჩუნოს თავისი პრივილეგიები. როგორ მიიღწევა ეს დასახული მიზანი? ფიზიკური იძულება, როგორც წესი, თავისთავად არ წარმოადგენს ადეკვატურ საშუალებას. მისი გამოყენება ძალიან დესტრუქციული, ძვირი და არაეფექტური. ამიტომ, ამ თავში ნახსენებმა თეორიტიკოსებმა თავიანთი ყურადღება მიაპყრეს ორ სხვა ხერხს. ერთ-ერთი ემყარება პირთაშორის ურთიერთობებს. მერი ჯეკმანი ამბობს რომ ყოველდღიური კონტაქტის დროს დომინირებულ და დაქვემდებარებულ ჯგუფებს შორის არსებული იერარქია ნარჩუნდება არა იძულებით და ძალადობით, არამედ დომინანტთა მხრიდან პატერნალიზმისა და დაქვემდებარებულთა ხრიდან პატივისცემის შეუღლებით. და სანამ დაქვემდებარებულებმა „იციან თავისი ადგილი“, ამ ორი ჯგუფის წარმომადგენლებს შეუძლიათ ახლობლური და პოზიტიური ურთიერთობების დემონსტრირება. ასეთი სიტუაციის მაგალითია თეთრი ბატონების და იმ ზანგი მონების დამოკიდებულება, როლებიც პატრონების ბავშვებს ზრდიდნენ. ასეთი მონები შეიძება განიხილებოდეს როგორც „ოჯახის წევრები“, თუმცა ჭამა მათ შეეძლოთ მხოლოდ სამზარეულოში. მეორე მაგალითია ქალსა და მამაკაცს შორის ტრადიციული ურთიერთობა. კაცს შეიძლება ძალიან უყვარდეს თავისი ცოლი, მაგრამ ამყოფებდეს მას დამოკიდებულ მდგომარეობაში მზარეულის, დამლაგებლის ან ძიძის სახით. (ჩვენს შემთხვევაში ეს ქალი ლუია, ჩვენი მზარეული, ძიძა და მომვლელი)
მეორე ხერხი - იდეოლოგია. დომინანტი ჯგუფები ქმნიან დაკანონებულ მითებს როლებიც ხსნიან თუ რატო არ შეიძლება არსებული იერარქიის შეცვლა. მაგ, სტერეოტიპული შეხედულებები ქალებზე, როგორც დამოკიდებულ არსებებზე, რომელთაც არ შეუძლიათ იყვნენ წარმატებული ბიზნესმენები, პოლიტიკოსები ან სამხედროები, ამართლებენ ქალების ეკონომიკურად დამოკიდებულ მდგომარეობას. ბევრი თეთრკანიანი თვლის რო უმცირესობის წარმომადგენლებს აქვთ განათლების დაბალი დონე და შედარებით დაბალი შემოსავალი იმის გამო რო არ უნდათ შეუპოვრად შრომა სიზარმაცის და თანდაყოლილი რასობრივი არასრულფასოვნების გამო. ასეთი შინაგანი ატრიბუციები დაკავშირებულია რასობრივი პრეჯუდისების განსაკუთრებულად დიდ გავლენასთან. ანალოგიური მდგომარეობაა იმ ჰეტეროსექსუალებთან დაკავშირებით, რომლებიც ჰომოსექსუალურობას ხსნიან შიდა, კონტროლირებადი ფაქტორებით, როგორიცაა ნებაყოფლობით არჩეული ცხოვრების სტილი. ეს ჰეტეროსექსუალები ხასიათდებიან განსაკუთრებით ძლიერი პრეჯუდისებით ჰომოსექსუალებთან დაკავშრებით.
ჯგუფური კონკურენციის თეორიის მიხედვით, ინტერესების მიმართულებებს შორის გამოიყოფა მნიშვნელოვანი განსხვავებები. ერთის მხრივ, ჯგუფის წევრები შეიძლება დაინტერესებული იყვნენ საკუთარი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებით ( ამ შემთხვევაში, საქმე ეხება პირადი ინტერესების გრძნობას) , ხოლო მეორე მხრივ - ჯგუფის ინტერსების სამსახურით (და მაშინ ჩენ ვლაპარაკობთ ჯგუფის კეთილდღეობით დაინტერესებაზე ). ანალოგიური წინააღმდეგობები არსებობს შეფარდებითი დეპრივაციის თეორიაში, განსხვავება კეთდება „პირად დეპრივაციასა“ (მე მაყენებენ სხვებთან შედარებით არახელსაყრელ მდგომარეობაში) და „ჯგუფურ (საერთო) დეპრივაციას“ (ჩემს ჯგუფს ჩაგრავენ სხვასთან შედარებით) შორის. მაგ, თეთრკანიანებმა შეიძება ნეგატიურად შეხედონ „მათ“ რაიონში ეთნიკური უმცირესობების ჩამოსახლებას, რადგან ეშინიათ დანაშაულის დონის ზრდის, ან სკოლებში ახალ მოსული ბავშვების „არარაფინირებულობის“ (განათლების დაბალი დონის) გამო მდგომარეობის გაუარესებისა. პირადი ინტერესების შელახვის შემთხვევაში, განსაკუთრებულად ძლიერი შფოთვის და განსაკუთრებულად ძლიერი პრეჯუდისების ზეგავლენას ექვემდებარებიან „დაზარალებული“ რაიონის მცხოვრებლები (სხვა რაიონში მცხოვრები თეთრკანიანებისგან განსხვავებით). თუმცა, თუ საქმე შეეხება ჯგუფური ინტერსების შელახვას, მაშინ ყველა „თეთრი“ რაიონი აღშფოთდება არანაკლებად, რადგან ამ რაიონში მცხოვრები ადამიანები (მოვლენების ცენტრიდან მათი სიშორე-სიახლოვის მიუხედავად) დაინახავენ ყველა თეთრკანიანის პრივილეგირებული მდგომარეობის შელახვის მუქარას.
მრავალი კვლევის მონაცემების თანახმად, პიროვნული ინტერესები საკვირველად სუსტ გავლენას ახდენენ თეთრების პრეჯუდისებზე და ეთნიკურ უმცირესობებთან მათი დამოკიდებულების სხვა ასპექტებზე. მაგ, აფროამერიკელების სოციალური ხელშეწყობის ხელის შეშლა ჩვეულებრივ არაა დაკავშირებულია თეთრების შიშთან საკუთარი სამუშაოს, კარიერულ ან საგანმანათლებლო შესაძლებლობების დაკარგვისა. ისევე როგორც წინააღმდეგობა სკოლის ინტეგრაციისკენ მოძრაობის, ჩვეულებრივ არაა იმ თეთრების „პრეროგატივა“, რომლებსაც პირდაპირ ეხება ეს მოძრაობები: ის თეთრებიც, რომლებსაც ეს პირადად არ შეხებიათ, არანაკლებ წინააღმდეგობას უწევენ ამ მოძრაობას.
მეორე მხრივ, არსებობს შეგნებული ჯგუფური ინტერესის ძალის დამარწმუნებელი მაგალითები. მომუშავე ქალების გამოკითხვამ (რომლებიც ცხოვრობდნენ ბოსტონში და მის გარეუბნებში) აჩვენა, რომ ისინი გამოიმუშავებდნენ ბევრად ნაკლებს, ვიდრე მსგავს სფეროში დასაქმებული მამაკაცები. ეს ქალები თვლიდნენ რომ როგორც ჯგუფი ისინი განიცდიდნენ უსამართლო დამოკიდებულებას (ჯგუფური დეპრივაცია), თუმცა აღნიშნავდნენ შეფარდებით ნაკლებ დაუკმაყოფილებლობას საკუთარ სამუშაო ადგილზე არსებული სიტუაციით (პირადი დეპრივაცია). სხვა კვლევის მსვლელობისას, მამრობითი სქესის მუშები განსაკუთრებულად ცუდ დამოკიდებულებას ამჟღავნებდნენ საკუთარ საწარმოში სოციალური მხარდაჭერის პროგრამის მიმართ. თუ ეს პროგრამები აღიქმებოდა როგორც მთელი კოლექტივის ინტერესების შემლახველი. ბობომ და კლუგელმა აღმოაჩინეს, რომ აფროამერიკელები არჩევდნენ აფროამერიკელების მხარდაჭერის პროგრამებს ღარიბი მოსახლეობის მხარდამჭერ პროგრამებთან შედარებით, მათ შორის იმ დროსაც კი, როცა ასეთ პოზიციას მათთვის პირადი მოგება არ მოჰქონდა (ანუ ესენი უფრო დაჩაგრულად იგრძნობდნენ თავს ღატაკი მოსახლეობის პროგრამაში რომ ჩაერთოთ). მეტიც, ჯგუფური დეპრივაცია გვევლინება ევროპაში გავრცელებული პრეჯუდისების უფრო (პირადთან შედარებით) მნიშვნელოვან ფაქტორად, რომლებიც ეხება ალჟირიდან და თურქეთიდან ჩამოსულ იმიგრანტებს. ზოგადად, ადამიანებს უფრო ადვილად მოუყრი თავს მათი ჯგუფის უფლებების შესაძლო შელახვასთან ბრძოლის დროშის ქვეშ, ვიდრე პირადი მდგომარეობის შელახვის საფუძველზე ბრძოლისას.
პრჯუდისების კოგნიტური საფუძვლები
მეორე და მესამე თავი მიძღვნილი იყო იმ კოგნიტური პროცესების სერიოზულ ანალიზს, რომლებიც ჩართულები არიან სხვა ინდივიდების აღქმისას. ცენტრალური თემა იყო სისტემატიური კოგნიტური უპირატესობის მინიჭება, რომელიც ბუნებრივად (ვინაიდან ჩვენ ვსაჭიროებთ რთული სამყაროს გაადვილებას) მიყვება სხვა ადამიანის აღქმას. ამ იდეის გამოყენება იმის შესწავლისას, თუ როგორ აღიქვამენ ადამიანები ჯგუფებს ან ჯგუფის წევრებს, ბოლო წლებში არის უფრო აქტიურად გამომუშავებადი მიმართულება პრეჯუდისების შესწავლაში. მოჩვენებითაც უწყინარი კოგნიტური უპირატესობის მინიჭებები , შეიძლება გახდნენ სტერეოტიპების და პრეჯუდისების გაჩენის მიზეზები, იმ შემთხვევებშიც კი , როცა არ გვიწევს სოციალიზაციის თავსმოხვეულ პრეჯუდისებზე, პიროვნულ დარღვევებზე ან ჯგუფთაშორის კონკურენციაზე საუბარი.
კატეგორიზაცია
ჯგუფების პერცეპტული კატეგორიზაცია წარმოადგენს აღქმის პროცესის პირველ ნაბიჯს. ადამიანები ბუნებრივი სახით ანაწილებენ სხვა ადამიანებს ჯგუფებში. ჩვენ მაშინვე აღვნიშნავთ ხოლმე, ვინ - ქალი თუ კაცი, თეთრი თუ შავი, ბავშვი თუ მოხუცი, ახალგაზრდა თუ მოხუცი - არის უცნობი, და დაუყონებლივ მივუსადაგებთ ამ უცნობს გარკვეულ ჯგუფს. ძირითადად, ზემოთ აღნიშნული ეს ოპერაციები, ჩვენს მიერ ავტომატურად, გაუცნობიერებლად და უნებლიედ ხორციელდება. სურვილიც კი, რომ იყო რაციონალური და სამართლიანი, შეიძება არ აღმოჩნდეს საკმარისი, რადგან ხანდახან ჩვენ თვითონვე ვერ ვამჩნევთ, როგორც ვხვდებით სტერეოტიპების ზემოქმედების ქვეშ.
სქესი, რასა და ასაკი - ეს უფრო თვალსაჩინო, შესამჩნევი მახასიათებლებია. მაგრამ ისინი იძლევიან უფრო საერთო, ზოგად ინფორმაციას ამა თუ იმ ადამიანზე. ამიტომაც, ჩვენ ხშირად ვიყენებთ უფრო ნატიფ დაყოფებს, რომლებიც საშუალებას გვაძლევენ უკეთესად მოვახდინოთ ორიენტირება ამ ფართე კატეგორიის ფარგლებში. მოცემულ პროცესს ეწოდება სუბკატეგორიზაცია ან სუბტიპიზაცია. მაგ, ფართე კატეგორია „მოხუცებული ადამიანები“ შეიძება იყოს დაყოფილი სუბკატეგორიებად: „საზოგადო მოღვაწეები უფროსი თაობის“, „საპატიო მოქალაქე“ და „რომლებიც საჭიროებენ ექიმის მუდმივ დაკვირვებას“. ამგვარად, , კატეგორია „შავკანიანებიც“ შეიძლება დაიყოს სუბკატეგორიებად: „შავი ათლეტები“, „შავკანიანი ბიზნესმენები“ და „შავკანიანი დედები რომლებიც იღებენ დოტაციებს“. ყოველი სუბკატეგორიის შეფასება შეიძლება ძლიერ განსხვავდებოდეს, ან შეიძლება სულაც არ განსხვავდებოდეს უფრო ზოგადი კატეგორიების შეფასებებისგან. დჟესორმა აჩვნა, რომ „შავკანიანი რასისტები“, უბრალოდ „შავკანიანებისგან“ განსხვავებით თეთრ ამერიკელებში ძლიერ ანტიპათიას იწვევენ. თუმცა თეთრები თითქმის ერთნაირად კეთილგანწყობით ეპყრობიან როგორც „მომუშავე-აფროამერიკელებს“, ასევე აფროამერიკელებს მთლიანობაში.
რის საფუძველზე მივათვლით სხვა ადამიანებს გარკვეულ ჯგუფებს? აღქმადი გამოხატულება განსხვავებული ნიშნებისა არის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ფაქტორი. კანის ფერი ხშირად რასობრივი მიკუთვნებულობის კრიტერიუმია; ტანის აღნაგობა, ტანსაცმელი, ხმა, გვეხმარება ქალის და კაცის გარჩევაში; წარმოთქმის სპეციფიკურობა მიუთითებს ადამიანის წარმომავლობაზე და ა.შ. როგორც მეორე თავშია ნაჩვენები, უპირველეს ყოვლისა ჩვენ ყურადღებას ვამახვილებთ არსებით ნიშნებზე და, როგორც წესი, სხვა ჯგუფის წარმომადგენლებთან შეხვედრის დროს ჩენ ვეყრდნობით სწორედ მათ.
თუმცა, პერცეფციული მნიშვნელოვნობის გაგება მხოლოდ გვაახლოვებს ჩვენ ზოგადი კატეგორიის არსის გაგებასთან. ნებისმიერ საზოგადოებაში ადამიანები ანსხვავებენ გარშემომყოფებს მრავალი კატეგორიის მეშვეობით, თუმცა, მხოლოდ ზოგიერთი ამ კატეგორიათაგანი წარმოადგენს ხშირად გამოყენებად გაერთიანებებს. ამ „რჩეული კატეგორიების“ სპეციფიკა დამოკიდებულია კონვენციურ სოციალურ ნორმებზე. მოცემული ნორმები შეიძება სუსტად იყვნენ დაკავშირებულნი ( ან საერთოდ არ ჰქონდეთ საერთო) აღქმად განსაკუთრებულობებთან. იუგოსლავი, ლიბანელი და ებრაელი ხალხისთვის განმსაზღვრელი დამახასიათებელი რელიგიაა. ნებისმიერი ადამიანი მათთვის - ან მუსლიმანია, ან ქრისტიანი, ან იუდეველი. ყველა დანარჩენი წარმოადგენს ინტერესს მხოლოდ შესაბამისი ჯგუფის ჩარჩოებში. ჩრდილოეთ ირლანდიაში განსაკუთრებით მნიშნელოვანია კატეგორიები „კათოლიკე“ და „პროტესტანტი“ (მიუხედავად იმისაც კი რომ ორივე ჯგუფის წარმომადგენლები გარეგნობით არაფრით განირჩევიან ერთმანეთისაგან). ჰუნტუებად და ტუტსებად დაყოფა, რუანდაში და ბურუნდში, ამ ჯგუფების გენოციდის მთავარი მიზეზი გახდა. მაშ ასე, ჯგუფური კატეგორიზაცია არაა დამოკიდებული მხოლოდ პერცეპტიულად მნიშვნელოვან მახასიათებლებზე.
ამერიკელების შედარებით მარტივი დაყოფაც კი თეთრებად და შავებად, მხოლოდ კანის ფერის ფაქტორით არ არის განპირობებული. მნიშნელოვან როლს თამაშობს ნებისმიერი სოციალური ნორმა. შეიძლება, ასეთი ნორმების უფრო ნათელი ილუსტრაცია არია ცნობილი ვერდიქტი უმაღლესი სასამართლოს (სასამართლოების მნიშვნელოვანი ნაწილის მიერ მიღებული) „პლსი ფერგიუნსონის წინააღმდეგ“ საქმეში. განაჩენი ჟღერდა ასე, რომ რკინიგზის პირობების სარგებლობისას, ვიღაც ადამიანი ლუიზიანიდან ვალდებულია იმგზავროს მხოლოდ შავკანიანების ვაგონით. ამ ადამიანის წარმოშობის ხე მესამე თაობაში თავის თავში რთავდა ერთ შავკანიან ნათესავს და შვიდ თეთრს, თუმცა ლუიზიანის შტატის სახელმწიფო კანონი იმ დროისთვის ამბობდა, რომ ინდივიდი ითვლება „ფერადად“ იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მის ძარღვებში იედინება „ერთი წვეთი“ აფრიკული სისხლი. სახელმწიფო კანონი იყო წარმოებული: მასში შეიძლებოდა თქმულიყო, რომ ინდივიდი ითვლება „ფერადად“, მხოლოდ მაშინ როცა მისი წინაპრების ნახევარი იყო აფროამერიკელი ან თუ მის წინაპრებში საერთოდ არ იყვნენ „თეთრი ჯელტმენები.“ თუმცა, მოცემული კანონი ნაკარნახები იყო ყველა იმ ადამიანზე დაღის დაყენებისკენ სწრაფვით, რომელსაც ჰქონდა აფრიკული სისხლი, სწრაფვით, რომელიც მონობის დროებამ წარმოშო. რეალურად, დღევანდელ ამერიკაშიც კი არაფორმალური სოციალური ნორმები განსაზღვრავენ როგორც „შავს“ ნებისმიერ ადამიანს, რომლის მშობლებშიც შედიან აფროამერიკელები.
კატეგორიზაციაზე დაფუძნებული ინფორმაციის დამუშავება
კატეგორიზაციის პროცესს მოაქვს მრავალი მნიშვნელოვანი შედეგი. ინფორმაცია ინდივიდების შესახებ შესამჩნევად მარტივდება და უფრო ეფექტურად მუშავდება იმ შემთხვევებში, როცა ის შეიძლება კატეგორიზირდეს. კატეგორიზაციაზე დაფუძნებული ინფორმაციის დამუშავების გამოყენებისას, ადამიანი აღქმულ ინდივიდს უსადაგებს ამა თუ იმ ტიპს (იმ მონაცემების მიხედვით, რომლებიც მის მეხსიერებაშია შენახული). ამ შემთხვევაში აღქმულის ინდივიდუალური მახასიათებლები წარმოადგენენ აღმქმელისთვის ინტერესს მხოლოდ როგორც გარკვეული სოციალური კატეგორიის ნიშნები. უფრო დამღლელია მახასიათებლების სკურპულოზური და თანმიმდევრული შესწავლა, წოდებული როგორც „ ინდივიდუალურ განსაკუთრებულობებზე დაფუძნებული ინფორმაციის დამუშავება“.
კატეგორიზაციაზე დაფუძნებული სტერეოტიპების გამოყენება ჩვეულებრივ ხდება სწრაფად, გაუცნობირებლად და უნებლიედ. მაგ, პრაქტიკულად ყველა ჩვენგანი იყენებს სტერეოტიპების სტანდარტულ კრებულს, რომლებიც შეეხება სპეციფიკურ ასაკობრივ, რასობრივ და სხვა გავრცელებულ ჯგუფებს. ეს სტერეოტიპები ყველაზე ხშირად ავტომატურად „ირთვებიან“(აქ გაშვება წერია, ვერ ჩავსვი წინადადებაში) გარკვეული ჯგუფის წარმომადგენლის თანდასწრებისას. ეს სხდება იმდენად სწრაფად, რომ ჩვენ, როგორც წესი, ვერ ვასწრებთ მომხდარის გაცნობიერებას. ნებისმიერმა, ჩენს მიერ გაზიარებულმა პრეჯუდისმა, შეიძება მოულოდნელად გაიღვიძოს ისე რომ ჩენი ცნობიერება არ იყოს საქმის კურსში. ლაპარაკი მიდის ინფორმაციის ავტომატურ დამუშავებაზე - ფსიქიკურ პროცესზე, რომელიც მიმდინარეობს ცნობიერების სფეროს მიღმა და ძირითადად არის უნებლიე, წინასწარგანუზრახველი და არ მოითხოვს გაცნობიერებულ ძალისხმევებს. მოცემული პროცესი განსხვავდება „ ინფორმაციის რეგულირებული გადამუშავებისგან“, რომელიც ხასიათდება განზრახულობით, ექვემდებარება კონტროლს და მიმდინარეობს ცნობიერების სფეროში. გარდა ამისა, ის უფრო მიეკუთვნება ემოციონალურ (და არა კოგნიტურ) სფეროს, შედგება რა ძირითადად ემოციური რეაქციებით ჯგუფის მიმართ, და არ ეყრდნობა აზრების, შეხედულებების ფაქტებს.
სტერეოტიპის აქტივიზაცია ხდის მას უფრო შესამჩნევს და აძლიერებს მის გავლენას ინდივიდუალურ აზროვნებაზე (როგორც მეორე თავშია ნაჩვენები, რომელიც სოციალურ შესწავლას ეძღვნება). სტერეოტიპების აზრობრივი წარმოდგენაც კი ხდის მათ, როგორც ჩანს, უფრო სიმართლის მასგავსებად. ერთ-ერთი ექსპერიმენტის დროს, ცდისპირებს სთხოვეს წარმოედგინათ სიტუაცია, რომელიც ეხება სტერეოტიპს, რომელიც პროფესიონალურ ჯგუფს შეეხება(მაგ, ურთიერთობა „აგრესიულ ადვოკატებთან“), ხოლო სხვა ცდისპირებს სთხოვეს წარმოედგინათ სცენა, რომელიც წარმოადგენდა არასტერეოტიპულ ქცევას, ან საერთოდ არ აძლევდნენ მათ დავალებას წარმოსახვაზე. შედეგად, ცდისპირებს პირველი ჯგუფიდან, ვიდრე დანარჩენი ცდისპირები, სჯეროდათ შესაბამისი სტერეოტიპების.
შემთხვევებში, როცა პოტენციურად რელევანტურებია მრავალი კატეგორია, ჩვენ ჩვეულებრივ ვიყენებთ მას, რომელიც უფრო მეტ ხარისხში შეესაბამება ჩვენს განწყობებს. ერთი ექსპერიმენტის დროს ცდისპირებს სთხოვეს ეფიქრათ თავიანთ განწყობებზე გარკვეული კატეგორიის მიმართ. ამან აამაღლა მოცემული განწყობების გავლენისკენ მიდრეკილება და იმის შესაძლებლობა, რომ რამდენიმე კატეგორიას შრის არჩევანის გაკეთებისას, პრიორიტეტი მიენიჭება უფრო ადრე გააზრებულ კატეგორიას. ამიტომ, გასაკვირი არაა, რომ ძალიან ძლიერი პრეჯუდისების მქონე ადამიანები, განსაკუთრებულად არიან მიდრეკილნი სხვების კატეგორიზაციისაკენ რასობრივი მიკუთვნებულობის და ეთნიკური ფესვების მიხედვით.
შეფასებები ძირითადად შეესაბამებიან კატეგორიალურ იარლიყებს. განსხვავებული იარლიყები შეიძება იწვევდნენ ურთიერთსაწინააღმდეგო შეფასებებს. განვიხილოთ გადაჭარბებული წონის მქონე ადამიანების კატეგორია. ერთნი აღნიშნავენ მათ როგორც „სავსე(სრული) ადამიანებს“, ხოლო სხვები როგორც „ქონიან ადამიანებს“. ამდენად მნიშვნელოვანი „ემოციონალურობის“ შედეგად კატეგორიალური იარლიყები არც ისე იშვიათად ხდებიან შინაგანი კონფლიქტების „მტკივნეული წერტილები“. ადამიანთა უმეტესობას, როლებსაც გააჩნიათ წონასთან დაკავშირებული პრობლემები, სურს, რომ მათ საერთოდ არ ახასიათებდნენ გარეგანი ნიშნების მიხედვით. ასეა თუ ისე, იარლიყები აგრძელებენ არსებობას, „სრული“ იწვევს უფრო ნაკლებ ნეგატიურ ემოციას, ვიდრე „ქონიანი“.
სტერეოტიპები განსაკუთრებით ხშირად ყენდება კონკრეტული ადამიანის მიმართ, თუ ეს ადამიანი განიხილება როგორც ტიპიური წარმომადგენელი გარეგანი ჯგუფის. მოცემულ ფენომენს ეწოდება ტიპიურობის ეფექტი. მაგ, თუ ჰაროლდს აქვს პრეჯუდისი ჰომოსექსუალისტების წინააღმდეგ, მაშინ ის შეიძლება გაურბოდეს კონტაქტს დამრიგებლის ასისტენტთან, რომელსაც აქვს ტიპიური გეის ქცევები. თუმცა ის შეიძება საკმაოდ კომფორტულად გრძნობდეს თავს ადამიანთან, რომლის შესახებაც უკვე ცნობილია, რომ ის გეია, მაგრამ მისი ქცევები განსხვავდება ტიპური გეის ქცევებისგან (ეს მაგალითი ადრეც იყო, აქ შევამოკლე).
ლორდმა და მისმა კოლეგებმა შეამოწმეს ზემოაღნიშნული ჰიპოთეზა, საინტერესო კვლევაში, რომლის დროსაც შეისწავლებოდა პრინსტონის უნივერსიტეტის სტუდენტებისთვის დამახასიათებელი სტერეოტიპები გეებთან დაკავშირებით. მკვლევარებმა დაურიგეს ყოველ სტუდენტს, ვინმე ჯონ ბ.-ს აღწერილობა, რომელიც განიხილავდა პრინსტონში თავისი გადმოსვლის შესაძლებლობას და რომელიც შეესაბამებოდა, ან არ შეესაბამებოდა ჰომოსექსუალისტის სტერეოტიპს. შემდეგ სტუდენტებს ეკითხებოდნენ, მოისურვებდნენ თუ არა ისინი, ეჩვენებინათ ჯონ ბ.-თვის საუნივერსიტეტო ქალაქი, წარედგინათ ის თავისი მეგობრებისთვის და მიეწვიათ ის სახლში უიქ-ენდზე. სტუდენტების მზაობა-დახმარებოდნენ ჯონს, ბევრად უკეთ კორელირებდა მათ ზოგად განწყობებთან გეებთან დაკავშირებით (ნეგატიურთან ან პოზიტიურთან) სწორედ მაშინ, როდესაც მისი აღწერილობა შეესატყვისებოდა ჩვეულებრივი გეის აღწერას. შემდგომი კვლევისას მიიღეს მსგავსი შედეგები, რაც ეხებოდა ტიპურ ადამიანს ,რომელიც ღებულობს სოციალურ დოტაციებს.
ტიპურობის ეფექტს შეიძლება თან მოჰყვეს სხვადასხვაგვარი შედეგები. ,,დაღდსმული“ ჯგუფის „ტიპურ“ წარმომადგენელს, ვიდრე არატიპურს, ეპყრობიან უფრო მოთმინებით. კიდევ ერთი ექსპერიმენტის დროს, სტუდენტებს წარუდგენდნენ სტუდენტი-ჰომოსექსუალის აღწერას, რომელიც ან შეესაბამებოდა (მაგ, შემოქმედებითი პიროვნება, სუსტი, მგრძნობიარე), ან არ შეესაბამებოდა (აგ, მიმწოლი, ათლეტური აღნაგობის, არაემოციური) გავრცელებულ სტერეოტიპს. გამოთქმები, რომლებიც შეეხებოდა „ტიპურ გეის“, უფრო იშვიათად ხასიათდებოდა პოლიტიკური და სოციალური ტოლერანტულობით. მას უფრო იშვიათად „ეძლეოდა უფლება“ მასწავლებლის სამუშაოს შესრულების და სტუდენტების წინაშე გამოსვლის, გარდა ამისა, უფრო იშვიათად აპირებდნენ მათთან სადილობას საერთო საცხოვრებელში.
არაერთმნიშვნელობიანი ან არაზუსტი ინფორმაციას გარეგანი ჯგუფის კონკრეტული წარმომადგენლის შესახებ განსაკუთრებით ხშირად მიყავს ადამიანები სტერეოტიპების გამოყენებამდე. დავუშვათ, რომ თქვენ მიიღეთ ძალიან განსაზღვრული შეტყობინება, რომლის თანახმადაც „ვიღაცამ დაარტყა მისთვის გამაღიზიანებელ ადამიანს“. შემდეგ თქვენ ან გეუბნებიან რო დამრტყმელი - მშენებელი მუშაა, ან, რომ ეს დიასახლისია. ამ ადამიანის აგრესიულობის შეფასებისას, თქვენ შეიძლება გამოგეყენებინათ სტერეოტიპი და, ამგვარად, შეგეფასებინათ მშენებელი მუშა როგორც უფრო აგრესიული პიროვნება. მაგრამ რა იქნებოდა თუ კი შეტყობინებაში მკაფიოდ იქნებოდა მითითებული მკაფიო აგრესიული ქმედება (წააქცია მეზობელი, რომელმაც დასცინა), ან უფრო ჩვეულებრივი და ნაკლებად აგრესიული ქმედება (გატყიპა შვილი იმის გამო რომ ტალახს ყრიდა ხალიჩაზე)? კონკრეტულ ქმედებაზე საკმარისი ინფორმაციის ფლობისას, თქვენ ნაკლებად ხართ მიდრეკილნი სტერეოტიპებზე დაყრდნობისაკენ. როგორც ნაჩვენებია 6.2 სურათზე, სტერეოტიპი ახდენს გავლენას ადამიანის აგრესიულობის შეფასებაზე მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა ამ ადამიანის ქმედება არის ნაკლებად განსაღზვრული. თუ კი ქცევის მოტივები ცხადია, მაშინ სტერეოტიპების გადაგდება ხდება როგორც გამოუსადეგარის.
ამავე მიზეზის გამო, სტერეოტიპები ხშირად გამოიყენება იმ შემთხვევებში, როცა ინდივიდი ანხორციელებს ცალკეულ(ერთადერთ, მხოლობით) ქმედებას, რომელიც არატიპურია მისი ჯგუფის წარმომადგენლებისათვის (იმ სიტუაციისგან განსხვავებით, რომლის დროსაც სტერეოტიპთან შეუთანხმებელი ქცევა იქნა დემონსტრირებული ინდივიდის მიერ თანმიმდევრულად დროის გარკვეული მონაკვეთის განმავლობაში). თუ კი ჩვენ ვიმყოფებით სტერეოტიპის გავლენის ქვეშ, რომლის თანახმადაც ფეხბურთელები არ არიან ინტელიგენტური ადამიანები, მაშინ ჩვენ უწინდელივით ჩავთვლიდით, რომ ჯონ ფულბაკს არ ყოფნის ვარსკვლავები ციდან, მიუხედავად იმისა რომ მან ჩააბარა ზამთრის სემესრტრი „ხუთიანზე“. თუმცა, თუ ჯონის ღვიძლი ძმა გვეუბნება, რომ წინა სემესტრში ჯონმა მიიღო უმაღლესი ნიშნები ყველაფერში, ერთის გარდა, მაშინ ჩვენ, უფრო მეტად ვართ მიდრეკილნი მივიჩნიოთ ჯონი გამონაკლისად.
ადამიანთა უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ მათ შეუძიათ იმსჯელონ ადამიანზე როგორც პიროვნებაზე, და არა როგორც ამა თუ იმ ჯგუფის წარმომადგენელზე. მაშინ როგორღა ამართლებენ ისინი სტერეოტიპების გამოყენებას ამ შემთხვევებში? შეიძლება, რომ მათთვის მთავარია მხოლოდ და მხოლოდ დაიჯერონ ის, რაც მათ განიხილეს „მთლიანობაში“, ინფორმაცია კონკრეტულ „ინდივიდ-სამინეზე“. თუ ეს ასეა, მაშინ ილუზიაც კი ასეთი ინფორმაციის ფლობისა არის საკმარისი მოცემულ ადამიანთან მიმართებაში სტერეოტიპის გამოყენების გასამართლებლად.
ამ ჰიპოთეზის შემოწმებისკენ სწრაფვისას, იზერბიტი და ისი კოლეგები, წარმოუდგენდნენ ცდისპირებს ინფორმაციას ან ბიბლიოთეკის არქივარიუსზე, ან კომედიანტზე. ამის შემდეგ, ზოგიერთ ცდისპირს ეუბნებოდნენ რომ მათ უნდა მიიღონ დამატებითი ინფორმაცია შესაბამისი ადამიანის შესახებ. თუმცა, ეს „დამატებითი ინფორმაცია“ არ ექვემდებარებოდა გააზრებულ აღქმას იმის გამო, რომ ცდისპირებს ერთდროულად ესმოდათ განსხვავებული ინფორაცია (მარჯვენა და მარცხენა ყურში). ამგვარად, მათ ჰქონდათ ილუზია იმისა რომ იღებდნენ დამატებით ინფორმაციას კონკრეტულ პიროვნებაზე. საკონტროლო ჯგუფში მყოფ ცდისპირებს არ ესმოდათ ეს „ექსტრაინფორმაციაც“ კი. საბოლოოდ, ყველა ცდისპირს თხოვეს მოცემული ინდივიდის ექსტრავერსიის და ინტროვერსიის შეფასება. ცდისპირები, რომლებიც თვლიდნენ რომ მიიღეს დამატებითი ინფორმაცია (მიუხედავად იმისა რომ ეს ინფორმაცია არ იყო ადვილად შესათვისებელი) , განსაკუთრებულად იყვნენ მიდრეკილნი(სხვა ცდისპირებთან შედარებით) იმისკენ , რომ ეპასუხათ ყველა კითხვაზე, იყვნენ უფრო დარწმუნებულები თავიანთ პასუხებში და იძლეოდნენ უფრო სტერეოტიპულ მსჯელობებთან ახლო შეფასებებს ბიბლიოთეკარებზე და კომედიანტებზე. მაშ ასე, კონკრეტულ ინდივიდზე ინფორმაციის ფლობის ილუზიაც კი ზელს უწყობს ამ პიროვნების შეფასებას სტერეოტიპების მეშვეობით.
უპირატესობა და ნაკლები
კატეგორიზაციაზე დაფუძნებულ ინფორმაციის გადამუშავებას გააჩნია როგორც უპირატესობები, ასევე ნაკლოვანებებიც. ერთ-ერთი, უპირატესობათაგანი, მდგომარეობს ჩვენს მიერ დამუშავებადი მონაცემების რაოდენობის შემცირებაში. ყოველი ჩვენგანისათვის რეალობა ეს რთული მოვლენაა, რომლის აბსოლუტური სიზუსტით ასახვაც შეუძლებელია. და თუ კი ჩვენ გვინდა გამუდმებით გავიაზროთ ჩვენი გამოცდილება და ადეკვატური რეაგირება მოვახდინოთ მასზე, ჩვენთვის აუცილებელია გამარტივება. კატეგორიზაციის მეშვეობით ჩვენ ვახდენთ ფილტრაციას ყოველდღიური გამოცდილებისა და მივმართავთ ჩვენს ყურადღებას ამ გამოცდილების უფრო მნიშვნელოვან ასპექტებზე.
ექსპერიმენტის დროს, რომელიც ახდენს ილუსტრირებას გამმარტივებელი ფუნქციისა, რომელიც დაფუძნებულია ინფორმაციის დამუშავების კატეგორიზაციაზე, სტუდენტები ერთდროულად ასრულებდნენ ორ განსხვავებულ დავალებას: ახდენდნენ შთაბეჭდილების ფორმირებას რომელიმე ინდივიდზე, კომპიუტერის მიერ შემოთავაზებული სიტყვა-მახასიათებლების გამოყენებით, და უსმენდნენ ლექციისა უდიო ჩანაწერს ინდონეზიის გეოგრაფიის და ეკონომიკის საფუძვლებზე.
ნინოს დაყოფილის ნაწილი ჩემი მესამედი
სტუდენტების ნახევარს წარედგინებოდა დამატებითი კატეგორიალური იარლიყები, რომლებიც შეეხებოდა ამა თუ იმ ჯგუფს (მაგ, ”ექიმი” ან ”სკინჰედი”) და ახასიათებდა მოცემულ ინდივიდს. ეს იარლიყები უნდა დახმარებოდა ცდისპირებს რელევანტურ ინფორმაციაზე კონცენტრირებას და უსარგებლო მონაცემების უკუგდებაში. შედეგად, ცდისპირები, რომლებიც ოპერირებდნენ ამა თუ იმ ჯგფური იარლიყით, სინამდვილეში უფრო ეფექტურად იღებდნენ შესაბამის კატეგორიებთან დაკავშირებულ მახასიათბლებს. ამ ცდისპირების კოგნიტური პროცესების უფრო მაღალი кпд-ს მტკიცებულება დემონსტრირებული იყო მაღალი შესაძლებლობით აეთვისებინათ ”არარელევანტური” მასალაც კი, რომელიც უკავშირდებოდა ინდონეზიას. კატეგორიები ადამიანს საშუალებას აძლევს სწრაფად და უმტკივნეულოდ გადაამუშავონ ინფორმაციის დიდი რაოდენობა, განსაკუთრებით, თუ საუბარი ეხება სხვა ადამიანების გარკვეული კეტოგორიისათვის რელევანტურ მახასიათებლებს.
კატეგორიაზე დამყარებული ინფორმაციის გადამუშავების მეორე უპირატესობა მდგომარეობს იმაში, რომ ის გვაძლევს უფლებას გავცდეთ მოცემული ინფორმაციის საზღვრებს და ამ გზით გავამდიდროთ იგი. სტერეოტიპების შინაარსის შესახებ წინა პლანზე წამოწევს ამ სტერეოტიპებთან დაკავშირებული მახასიათებლების დიდ რაოდენობას. ამ დებულების ილუსტრირებისთვის ჩატარდა ესეთი ექსპერიმენტი: უელსელ სტუდენტებს სთხოვეს ჩაეწერათ თავიანთი აზრები, ერთ შემთხვევაში ადამიანის შესახებ, რომელიც ”ხისტად ეპყრობა ბავშვებს” და მეორე შემთხვევაში, ”საფეხბურთო ხულიგანზე” (makrae.stangor 1994). შემდეგ ცდისპირებს წარუდგინებს რთულ თავსატეხში დამალული სიტყვა-მახასიათებლები. როგორც ნაჩვენებია 6.6. ცხრილზე, აღმოჩნდა, მსჯელობა ამა თუ იმ ჯგუფის არსის შესახებ აადვილებს იმ სიტყვების მოძებნას, რომლებიც შეესაბამება გარკვეულ კატეგორიებს (და მხოლოდ მათ). გარკვეულ კატეგორიებთან დაკავშირებული სემანტიკური ჯაჭვის აქტივაცია ზრდიდა იმ მახასითებლების ხელმისაწვდომობას, რომლებიც ასოცირდებოდა ყოველ შესაბამის სტერეოტიპთან.
ცხრილი
კატეგორიზაციაზე დამყარებული ინფორმაციის გადამუშავების სერიოზული ნაკლი იმაში მდგოარეობს, რომ მას მივყავართ ზედმეტად გამარტივებული სტერეოტიპების ფორმირებამდე, რომლებიც წარმაოდგენენ რაღაც სხვას, ვიდრე პრეჯუდისების მკვებავ გარემოს. სტერეოტიპები არ შეიცავენ ყველა კატეგორიის ადამიანების მნიშვნელოვან ინდივიდუალურ მახასიათებლებს. ამის საილუსტრაციოდ გამოდგება კვლევა - ჩატარდა დაკვირვება ჯგუფურ დისკუსიაზე, რომელშიც მონაწილეობდა აფროამერიკელთა და თეთრკანიანთა თანაბარი რაოდენობა (taylor, fiske 1978). აღმოჩნდა, რომ დამკვირვებლებს უკეთ ახსოვდათ ამა თუ იმ ფრაზის ავტორის რასობრივი მიკუთვნებულობა, ვიდრე ის, თუ რომელ კონკრეტულ პირს ეკუთვნოდა მოცემული სიტყვები.
სტერეოტიპები ჩვეულებრივ ითვლება რაციონალურად და უსამართლოდ იმის შედეგად, რომ მათში ჩადებული შინაარსი ექვემდებარება ძალიან უხეშ განზოგადებას და ერთი და იგივე ნეგატიური მახასიათებელი მიეწერება მოცემული ჯგუფის ყველა წარმომადგენელს, იმისგან დამოუკიდებლად, მიესადაგება თუ არა ის კონკრეტულ ინდივიდს. ამრიგად, ”ჭეშმარიტების მარცვალის” სასარგებლო არსებული არგუმენტების არსებობის მიუხედავად, რომ ჯგუფების დაყოფა კატეგორიებად და აქედან გამომდინარე სტერეოტიპიზაცია ემყარება რეალურ და შედარებით თვალსაჩინო მახასიათებლებს, არ უნდა დაგვავიწყდეს რომ ამ ნიშნების გამოვლენა დიდადაა დამოკიდებუილი არა მარტო იმაზე, თუ რა იქცევს ჩვენს ყურადღებას, არამედ იმაზეც, თუ რა ვაქცევთ ჩვენ ყურადგებას. ხოლო ჩვენი ყურადღების მიმართვა მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული სოც.ნორმებზე, რომლებსაც ჩვენ ვსწავლობთ.
შიდა და გარე ჯგუფები
მრავალრიცხოვანმა კვლევებმა აჩვენეს, რომ კატეგორიზაციის აქტს შეუძლია ადამიანების დაყოფა ”ჩვენ” (შიდა ჯგუფი) კატეგორიად და ”სხვები” (გარე ჯგუფი)კატოგორიად. ადამიანის მიკუთვნებას ამათგან რომელიმე კატეგორიისადმი მოაქვს სამი მნიშვნელოვანი შედეგი.
ადამიანი თავისი ჯგუფის წევრებს გარე ჯგუფის წევრებთან შედარებით აღიქვემს უფრო მეტად როგორც თავის მსგავსს. მოცემულ ფენომენს ეწოდება ნავარაუდევი ”მოსალოდნელი მსგავსების ეფექტი”, ერთერთი კვლევის შედეგების მიხედვით, სტუდენტური საზოგადოების წევრები მიიჩნევდნენ , რომ ერთმანეთს უფრო გვანან ვიდრე სტუდქალაქს გარეთ მცხოვრებ სტუდენტებს. თავის მხრივ, ამ სტუდენტებს ანალოგიური თავალსაზრისი ჰქონდათ. (holtz.miller 1985).
გარდა ამისა, გარე ჯგუფის წევრებს ჩვენ აღვიქვამთ როგორც ჰომოგენურებს ხასიათის ნიშნებთან, პიროვნების შტრიხებთან დაკავშირებით. ასევე სუბტიპების რაოდენობასთან დაკავშირებითაც: ”ისინი ყველანი ერთნაირები არიან სახეზე, მაშინ როცა ჩვენ გამოვირჩევით მრავალფეროვნებით!” ამ ფენომენს ჰქვია ”გარე ჯგუფის ჰომოგენურობის ეფექტი”. ჩვენ უფრო მეტედ მიდრეკილნი ვართ გამოვყოთ სუბ-კატეგორიები საკუთარ ჯგუფში, ვიდრე გარე ჯგუფში. ერთერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ხანდაზმული ადამიანები, ახალგაზრდებთან შედარებით, მეტად ახდენენ თავისივე ასაკის ხალხის კატეგორიზებას ”ბებიებად”, ”ხანდაზმული პოლიტიკური მოღვაწეები”, ”საპატიო მოქალაქეები” (ვეტერანები) (brewer, dull and lui 1981). სხვა კვლევის მიხედვით - ესპანურენოვანი სტუდენტები, ინგლისურენოვან სტუდენტებთან შედარებით, უფრო მეტად არჩევენ მექსიკელებს, კუბელებს და პუერტო-რიკოელებს.(huddy,vitanen.1995).
მესამე - ჩვენ მიდრეკილნი ვართ გავიხილოთ ჩვენი ჯგუფის წევრები უფრო რთულ პიროვნებად, ვიდრე გარე ჯგუფის. მისი ინდივიდუალურობა (ჩვენი ჯგუფის წევრის) განიხილება უფრო მეტი კატეგორიის გამოყენებით და აღიქმება როგორც უფრო რთული და მდიდარი. კვლევებმა აჩვენეს, რომ თეთრკანიანებს თეთრკანიანები მიაჩნდათ უფრო რთული პიროვნების მქონედ, ვიდრე შავკანიანები. (lones, wood,quatterne. 1991). ასევე, ახალგაზრდები ზუსტად ასე ფიქრობენ ხაშიშესულებზე და ისინიც იგივეთი პასუხობენ მათ. (park rothart 1982). ქალთა კლუბების წევრებსაც მიაჩნიათ, რომ მათი ჯგუფის წევრები უფრო ინდივიდუალურობის დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევიან ვიდრე სხვა კლუბის წევრები (linvillie, jones 1980).
ჯგუფური ჰომოგენურობის პრაქტიკული შედეგი არის შემდეგი ფენომენი: დანაშაულის მოწმეები მაშინ უფრო ეფექტურად ამოიცნობენ ხოლმე დამნაშავეს, თუ ის მათი ჯგუფის წევრია და არა გარეჯგუფის. ტოპიური კვლევის პროცესში, ცდისპირებს - თეთრკანიანებს და შავკანიანებს აჩვენებდნენ სლაიდებს ადამიანების სურათებით (ორივე რასის) და შემდეგ აჩვენებდნენ ძალიან ბევრ სლაიდს სხვადასხვა ადამიანების სურათებით და მათ უნდა ამოეცნოთ ის პირველი ადამიანები. აღმოჩნდა რომ თეთრკანიანები ცდებოდნენ სწორედ შავკანიანების სურათების მითითებისას და არა თეთრკანიანების, ანალოგიურად შავკანიანები - ცდებოდნენ თეთრკანიანების სურათების მითითების დროს (anthon, cooper. muller 1992)
გარე ჯგუფის ჰომოგენურობის ეფექტი რა თქმა უნდა წარმოადგენს კოგნიტურ დამახინჯებებს. ჩვეულებრივ, ჩვენი უშუალო ურთიერთობის გამოცდილების დიდი ნაწილი დაკავშირებულია საკუთარ ჯგუფთან, ამიტომ ინფორმაცია ”თავისიანების” შესახებ მეხსიერებაში იკავებს დომიმანტურ პოზიციას (judd, park 1988, park, rothbart 1982) ამ თვალსაზრისთან შეთანხმებას, განსაკუთრებით თუ მოცემულ ჯგუფს კარგად ვიცნობთ მივყავართ იქამდე რომ მის წევრებს მივაწერთ მრავალფეროვან მახასიათებლებს (linville, fishcher 1989). თუმცა საკუთარი ჯგუფის უპირატესობა მაშინაც კი ნარჩუნდება როცა ცდის პირებს უშუალო ურთიერთობის თააბარი გამოცდილება აქვთ ორივე ჯგუფთან. გარდა ამისა, უბრალო დაყოფა შიდა და გარე ჯგუფებად მაშინაც იძლევა ძლიერ ეფექტს, როცა მის წევრებს არ აქვთ არანაირი ურთიერთობის გამოცდილება ამ ჯგუფის წევრებთან. აქედან გამომდინარეობს, რომ გარე ჯგუფის ცოდნის ნაკლებობა სრულყოფილად ვერ ხსნის გარე ჯგუფის ჰომოგენურობის ფემონენს: კატეგორიზაციას შეუძლია თვითონ გამოიწვიოს ეს ეფექტი.
სოციალური იდენტობის თეორია
მეორე აღმოჩენა რომელიც ამ თემას უკავშირდება, არის ”საკუთარი ჯგუფის წარმომადგენლებისთვის უპირატესობის მინიჭების ეფექტი” (tajfel, billing 1971). საერთოდ, ადამიანები საკუთარი ჯგუფის წევრს უფრო დადებითად აფასებენ, მათ ქცევას აძლევენ კარგ დახასიათებებს და ანიჭებენ მათ სიტყვებს მეტ უპირატესობებს.
წარმოადგენს თუ არა ეს ფენომენი საკუთარი ინტერესების მაქსიმალური დაკმაყოფილების მცდელობის უბრალო ანარეკლს? ნათელია რომ არა! კატეგორიზაციის კოგნიტური აქტი წარმოადგენს უპირატესობის ეფექტის მექანიზმს იმ შემთხვევაშიც კი როცა საუბარი ეხება ინდივიდუალური ინტერესების დაკმაყოფილებას. და მაშინაც კი, როცა საკუთარი ჯგუფის წევრებთან ინდივიდს არ აქვს პოზიტიური ინტერაქციის გამოცდილება ან გარე ჯგუფთან ნეგატიური ინტერაქციის გამოცდილება. ამ ფენომენის ილუტრირებისთვის ტაჯფელმა შეიმუშავა მინიმალური ჯგუფთაშორისი სიტუაცია, სადაც ის ორ ჯგუფში შემთხვევით ანაწილებდა სტუდენტებს, ჯგუფის გაყოფა განპირობებული იყო მინიმალური უმნიშვნელო ნიშნით. მაგ, უპირატესობის მინიჭება კანდინსკის და კლის მხატვრობაში. როგორც ჯგუფში ისე გარე ჯგუფთან ინდივიდებს ინტერაქცია არ ქონდათ. შემდეგ სტუდენტებს სთხოვდნენ შეეფასებინათ ექსპერიმენტის ყველა მონაწილე და განესაზღვრათ მათ შორის ზოგიერთი განსხვავებული ნიშანი. აღმოჩნდა რომ სტუდენტები ”თავისი” ჯგუფოს წევრებ უფრო დადებითად აფასებდნენ, ვიდრე ”სხვების” ჯგუფს.
სამხრეთის მცხოვრებლებზე), რომელთაც არ აქვთ უმაღლესი განათლება, ხოლო რიცხვობრიობა ორივე ზემოხსნებული კატეგორიისა თანდათან მცირდება.
აქ რაღაც ცხრილია, განსაკუთრებული არაფერი, ხელნაწერს მოვიტან ლექციაზე.
გარდა ამისა, გაზრდილმა ტოლერანტულობამ აღმოაცენა სიტუაცია, როდესაც თეთრი ბავშების სოციალიზაცია აღმოჩნდა ნაკლებად „დატვირთული“ პრეჯუდისებით. სხვადასხვა რასისთვის თანაბარი შესაძლებლობების პრინციპი ჰპოვებს მეტ მხარდაჭერას ვიდრე თავის დროზე ამას ავლენდა ახლა უკვე მოხუცებული ამერიკელების თაობა. ამის გარდა, ახალგაზრდებში თანდათან სუსტდება პრეჯუდისები იმიგრანტების, ახალი ჯგუფების (მაგ, ესპანურ ენოვან ქვეყნებიდან ან აზიიდან ჩამოსულთა ) მიმართ. ასევე ნაკლებად არიან მიდრეკილნი დაემორჩილონ უმცირესობების- თურქების, აზიელების, ჩრდილო აფრიკელების და აღმოსავლეთ ინდოელების მიმართ პრეჯუდისების გავლენას, ვიდრე უფროსები.
ამის მიუხედავად, ა.შ.შ.-ში, და ამის მტკიცებულებებიც არსებობს, არსებობს გარკვეული წინააღმდეგობა სრული რასობრივი თანასწორობის მიღწევის მიმართ. შუმანმა და მისმა კოლეგებმა გამოავლინეს ასეთი წინააღმდეგობის შემდეგი ფორმები:
· თეთრების გარკვეული რაოდენობა, უცილოდ, ჯერ კიდევ უჭერს მხარს რასობრივი სეგრეგაციის იდეას. 1996 წლის ეროვნული გამოკითხვის მიხედვით რესპოდენტების 13 %აცხადებდა რომ მხარს დაუჭერენ რასობრივი ქორწინების წინააღმდეგ მიღებულ კანონებს.
· აგრძელებს არსებობას ნეგატიური სტერეოტიპები უმცირესობების წარმომადგენელთა მიმართ, თუმცა, წარსულთან შედარებით ისინი იღებენ უფრო რბილ „ცივილიზებულ“ ფორმას. მაგალითად, როდესაც 1990 წლის ეროვნული გამოკითხვის დროს თეთრკანიან რესპოდენტებს სთხოვეს აღეწერათ აფროამერიკელების ინტელექტის დონე, გამოკითხულთა 50%-მა არ გამოიყენა სტერეოტიპები, არ მიანიჭა რა აფროამერიკელებს არც აღმატებული და არც დამაკნინებელი შეფასება. მეორე ნახევარი გაიყო ზუსტად ორად; თეთრების უმეტესობა ვერ ხედავს მნიშნელოვან განსხვავებას ინტელექტის დონეს შორის სხვადასხვა რასობრივ და ეთნიკურ ჯგუფებში, თვლიან რა რომ ძირითადად მსჯელობა უნდა წარიმართოს კონკრეტული ადამიანის თვისებების მიხედვით.
· უკეთეს შემთხვევაში, თეთრები გამოხატავენ მთავრობის იმ აქციების (როგორიცაა სასკოლო ინტეგრაცია, სოციალური დოტაციის და უმცირესობებისთვის სხვა დახმარებები) სუსტ მხარდაჭერას, რომლებიც მიმართულია ყველა რასის თანაბარუფლებიანობის უზრუნველყოფისკენ.
· აფროამერიკელები დღემდე თეთრებთან შედარებით ბევრად ნაკლებად არიან დარწმუნებულნი იმაში რომ პრეჯუდისები და დისკრიმინაცია ტოვებენ ა.შ.შ-ს სოციალურ ცხოვრებას. 1996წლის მონაცმებით აფროამერიკელთა 66%თვლიდა რომ სამუშაოსთან, შემოსავლის დონესა და საცხოვრებელ ადგილთან დაკავშირებული პრობლემები რომელთა გადაჭრაც უხდებათ შავკანიანებს, განპირობებულია ძირითადად დისკრიმინაციით.
კლასიკური რასიზმის მოჩვენებით გაქრობასა და რასობრივი თანასწორობის მიმართ წინააღმდეგობის დამამტკიცებელ ფაქტებს შორის კონტრასტმა, შექმნა წინააღმდეგობრიობის მთელი გორგალი. შეიძება, გამოიყოს არსებული მდგომარეობის 4 ორიგინალური ახსნა:
პირველი შეხედულების მიხედვით, კლასიკური რასიზმის ადგილას მოვიდა უფრო თანამედროვე და უფრო საშიშ და ეფექტური ფორმა პრეჯუდისებისა - „სიმბოლური რასიზმი“, რომელსაც ასევე უწოდებენ „თანამედროვე რასიზმს“, ან „რასობრივ ზიზღს“. პრეჯუდისების ამ ფორმის მიხედვით, აფროამერიკელები მეტად აღარ განიცდიან რაიმენაირ რასობრივ დისკრიმინაციას და არ იჩენენ საკმაო ძალისხმევას იმისთვის რომ დაეხმარონ საკუთარ თავს. გარდა ამისა, „თანამედროვე რასისტი“ გამოთქვამს აღშფოთებას იმ აფროამერიკელთა გამო, რომლებიც იმართავენ სახელმწიფოს მოთხოვნით, გამოიჩინონ მათ მიმართ განსაკუთრებული დამოკიდებულება, როგორც სახელმწიფომ ასევე ძალაუფლების სხვა ორგანოებთან. ითვლება, რომ სიმბოლური რასიზმის წარმოდგენების სისტემა, არის შედეგი შერწყმისა ერთი მხრივ აფროამერიკელთა მიმართ ნეგატიური ემოციური დამოკიდებულებებისა (როგორიცაა რისხვა, შიში ან ზიზღი)და მეორე მხრივ, ტრადიციული ამერიკული ღირებულებებისა რომელთაც არანაირი კავშირი არ აქვთ რასობრივი კუთვნილების პრობლემასთან (მაგ, მძიმე და შეუპოვარი შრომის ღირებულება). მკვლევარები ფიქრობენ რომ შავკანიანების მიმართ ნეგატიური განწყობებიც და ტრადიციული ფასეულობებიც შეიწოვება უფრო ბავშვთა და მოზარდთა სოციალიზაციის პროცესში, ვიდრე უშუალოდ ჯგუფთაშორისი კონკურენციის შორის.
სიმბოლური რასიზმის კვლევებმა მიგვიყვანა 4 ძირითად დასკვნამდე. პირველ რიგში, სიმბოლური რასიზმი ეტადაა გავრცელებული ვიდრე კლასიკური, თუმც ეს ორი მოვლენა ხასიათდება ურთიერთკავშირით, რამეთუ ორივეს ნეგატიური ემოციები უდევს საფუძვლად. ზოგიერთი ადამიანი არის როგორც სიმბოლური, ასევე კლასიკური რასისტი, ოლო ზოგიერთი სრულიად უარყოფს რასიზმის ყოველგვარ საეს. თუმცა, არსებობს მესამე დიდი ჯგუფი - შემდგარი ინდივიდებისგან, რომლებიც უარყოფენ კლასიკურ რასიზმს მაგრამ ღებულობენ სიმბოლური რასიზმის რწმენების სისტემას. ეს ადამიანები გამოდიან რასობრივი სეგრეგაციის და დისკრიმინაციის წინააღმდეგ, მაგრამ არ ეთანხმებიან, მაგალითად, აფროამერიკელებისთვის სოციალური დახმარების გაწევას.
სოციალური რასიზმი კლასიკურზე მეტადაა დაკავშირებული თეთრების მიერ იმ სოციალური პოლიტიკის მიუღებლობასთან, რაც მიმართულია აფროამერიკელების მხარდასაჭერად. ისევე როგორც, დაკავშირებულია თეთრების სიძულვილთან აფროამერიკელი პოლიტიკური ლიდერების მიმართ, როგორიცაა მაგალითად ჯესი ჯექსონი. სინამდვილეში, კლასიკური რასიზმი მცირე ზეგავლენას ახდენს თანამედროვე საზოგადოებრივი ცხოვრების მოვლენებთან დაკავშირებულ განწყობებზე.
გამიჯვნა კლასიკურ და სიმბოლურ რასიზმს შორის გამოყენებული იქნა გარეგან ჯგუფებთან დაკავშირებული განწყობების ანალიზის დროსაც. დასავლეთ ევროპას, როგორც ჩანს, დაეცა ანტიიმიგრანტული განწყობების ტალღა. ამ ფენომენის ასახსნელად, პედიგრიუმ (ეს ის პედიგრიუ არაა ჰარის მშობლები რო ჩაუშვა ვოლდემორტთან) და მორტენსმა გაავლეს პარალელური გამიჯვნა ინგლისის, ჰოლანდიის, საფრანგეთის და გერმანიის მოსახლეობის „აშკარა“ და „ფარულ“ განწყობებს შრის, იმ განწყობებს შრის, რომელიც ეხებოდნენ ამ ქვეყნებში მცხოვრებ უმცირესობებს. „ფარული“ განწყობები გვხვდება უფრო ხშირად, ვიდრე აშკარა, ყველა ამ ევროპულ ქვეყანაში. მსგავსი სიტუაცია შეიქმნა სექსიზმთან დაკავშირებით. კლასიკური სექსიზმი (სახელწოდება ტრადიციული სქესობრივი როლებისა, განსხვავებული დამოკიდებულება ქალებთან, კაცებთან მიმართებაში და სტერეოტიპები, რომელებიც ქალებს აღწერენ როგორც უფრო ნაკლებად დაჯილდოვებულ (ადარიონნიე) არსებებს, კაცებთან შედარებით) განსხვავდება „ნეოსექსიზმისგან“, თუმცა, თან შეესაბამება მას. (ნეოსექსიზმი -ესაა იმის უარყოფა, რომ ქალების მიმართ ჯერ კიდევ არის დისკრიმინაცია, უგულვებელყოფილია მათი მოთხოვნები და საა დარწმუნებულობა იმაში, რომ ქალები ითხოვენ იმაზე მეტს ვიდრე იმსახურებენ). ორი კვლევის მონაცემების თანახმად, ნეოსექსიზმი )კლასიკური სექსიზმისგან განსხვავებით) არის მნიშნელოვანი დეტერმინანტი ქალების სოციალური მხარდაჭერის მიუღებლობაში.
საბოლოოდ, შემოთავაზებული ფსიქოლოგიური დეტერმინანტები სიმბოლური რასიზმის ასევე ვლინდებიან სხვა სახის ჯგუფთაშორისი კომფლიქტების შემთხვევებშიც. მაგ, ჰომოსექსუალისტების მიმართ ნეგატიური დამოკიდებულება და სპიდის მსხვერპლებთან მიმართებაში შემზღუდავი პოლიტიკის მხარდაჭერა, ასევე განპირობებულია „გეებთან“ დაკავშირებული უარყოფითი ემოციებით, და იმაში დარწმუნებულობაში, რომ ჰომოსექსუალისტები აბიჯებენ ფუნდამენტურ რელიგიურ და ოჯახური ფასეულობების ზღვარს. ანალოგიურ მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან ადამიანები ზედმეტი წინით, რომლებიც სტერეოტიპის გავლენის გამო განიხილებიან როგორც უსუფთაოები, ზარმაცები, მოუწესრიგებლები, მერყევები და ფიზიკურად არაადეკვატურ ადამიანებად. „წონითი რასიზმი“, როგორც ჩანს, დაფუძნებულია იმავე იდეოლოგიურ რწმენებზე, რომელზეც სიმბოლური რასიზმი. ნეგატიური განწყობები სავსე ადამიანების მიმართ (რაც გამოიხატება ისეთ განაცხადებში, როგორიცაა „მე ნამდვილად არ მომწონს მსუქანი ადამიანები“ და „ მე რომ დამსაქმებელი ვყოფილიყავი, ვეცდებოდი რომ მსუქანი ადამიანები არ ამეყვანა“) მჭიდროდაა დაკავშირებული როგორც თანამედროვე რასიზმთან, ასევე მიჯაჭვულობასთან პროტესტანტულ შრომით ეთიკასთან.
სიმბოლური რასიზმის კონცეპცია კრიტიკას ეჯახება ზოგიერთი ავტორის მხრიდან. ზოგს არ სჯერა ის რომ, რომ რასობრივ პრეჯუდისებს აქვთ სერიოზული გავლენა ერთობლივ ამერიკულ საზოგადოებაზე, ვრაუდობენ რა, რომ თეთრები განიხილავენ „რასობრივ“ საკითხებს, მთავარი ფასეულობების მიმოხილვის ხელმძღვანელობით და იმ პრინციპების ხელმძღვანელობით, რომლებიც არ არიან დაკავშირებულნი რასობრივი მიკუთვნებულობის ფაქტთან. გარდა ამისა, ეს ავტორები თვლიან, რომ სიმბოლური რასიზმი საწყისს იღებს უფრო მეტი ალბათობით იდეოლოგიურ კონსერვატიზმში, და არა რასათაშორისი განსაკუთრებული დამოკიდებულებებიდან. ასეთი აზრი მოსახერხებელია იმათთვის, ვისაც სურს იმის დაჯერება, რომ (შრიფტი კარგად ვერ არ ჩანს და დაახლოებით ასე მთავრდება ეს წინადადება, რომ --) ამერიკელები დაემშვიდობნენ პრეჯუდისებს.
soc 292=295
jgufuri crurwmenebi warmoadgens gavrcelebul fenomens.es ar niSnavs rom adamianebi keTilganwyobilni arian sakuTari jgufisadmi, yvelaze xSirad isini cdiloben samarTlianobis demonstrirebas, rogorc sakuTari ise sxva jgufebis warmomadgenlebis dajildoebas. magram arsebobs myari tendencia rogorc sakuTari jgufis mxarSi dgomisa. individebis or jgufad gaxleCis aqti ratom iwvevs jgufuri crurwmenebis efeqtebs.socialuri identurobis Teoria moicavs ZiriTad daSvebebs: 1. adamianebi yofen socialur samyaros sakuTar da ucxo jgufebad. 2. konsolidirebuli jgufis wevri adamianebi sakuTari soc identurobis Tvitpativiscemas iReben da 3. Cveni warmodgenebi sakuTar Tavze nawilobrivad damokidebulia, sxva jgufTan sakuTari jgufis Sedarebis Sedegze. Cveulebriv Cven gagvaCnia maRali TviTpativiscema Tu mivekuTvnebiT dominirebul jgufs, winaaRmdeg SemTxvevaSi Cveni TviTpativiscema aris dabal doneze. socialuri identobis Teoria warmoadgens kognitur da motivaciuri Teoriebis Serwymas. kognituri komponenti ganpirobebulia jgufebis gayofis martivi aqtiT. motivaciuri ki imiT rom, socialuri identuroba emsaxureba TviTpativiscemis moTxovnilebis dakmayofilebas. socialuri identobis Teoriam saSvaleba mogvca gamogvetana ramodenime mniSvnelovani daskvna_ sakuTari me_s aRqma nawilobriv dakavSirebulia Cven jgufur idenTifikaciaze. jgufuri mikuTvnebuloba uzrunvelyofs individebis sakuTari mniSvnelovnebisa da identobis grZnobas. merlin bruieris mier SemuSavebuli TeoriaSi naTqvamia imis Sesaxeb rom adamianebs gaaCniaT ori urTierTsawinaaRmdego moTxovnileba. jgufis mikuTvnebuloba da sxva adamianebisagan gamoyofa. bruieri Tvlis rom evoliciuri SexedulobiT es moTxovnilebebi asruleben adaptur funqciebs. nawilobrivad jgufSi gaerTianeba exmareboda istoriamdel adamianebs gadarCenaSi. TumcaRa socialuri identurobebi unda ganviTardes optimalur safexuramde. Tu adamiani mxolod ojaxis wevria mas ar SeeZleba daikmayofilos moTxovnileba Sevides ufro farTo jgufebSi, “yofna ubralo adamianad” ar akmayofilebs unikalurobis moTxovnilebas. TviTpativiscemis rolis gansazRvra aRmoCnda rom yvelaze rTulia socialuri identurobis TeoriaSi. mocemuli Teoria qvTavazobs TviTpativiscemis or damoukidebel hipoTezas. erTerTi maTgani mdgomareobs imaSi rom svaraudo urTierToba sakuTar jgufTan aZlierebs socialur identobas da am mxriv wevs maRla TviTpativiscemas. ucxoebis diskriminacia sakuTari jgufis wevrebis gamo aZlierebs pozitiuri gansxvavebulobis grZnobas, romelic amaRlebs TviTpativiscemas. individebi arweven maRal TviTpativiscemas jgufTan idenTifikaciis saSvalebiT, romelsac gaaCnia maRali socialuri statusi. aqedan gamomdinareobs rom savaraudo damokidebuleba sakuTar jgufTan unda daexmaros dabal TviTpativiscemas an TviTSefasebis dadablebis safrTxes da Seasrulos sakuTari mniSvnelovnebis grZnobis awevis punqcia. Tumca ar arsebobs sakmarisad woniani mtkicebuleba am Teoriisa. arsebobs ufro misi sawinaaRmdego mtkicebulebebi: jgufTaSorisi idenTifikacia ufro Zlieria marali TviTpativiscemis adamianTa Soris. ufro zustad rom vTqvaT dabali TviTSefasebis mqone adamianebs ufro gaaCniaT midrekileba sxva jgufebis mimarT prejudisebisaken. am monacemebma gaarkvies gansxvaveba pirad me_sa da koleqtiur me_s Soris. piradi me dakavSirebulia individualur identuroibasTan da sakuTari Tavis pativiscemasTan rogorc gancalkavebuli pirovnebis. magaliTad Tu gizrdian xelfass umjobesdeba Tqveni Sexedulebac sakuTari SesaZleblobebis Sesaxeb, Tumca koleqtivisturSi es damokidebulia jgufis warmatebaze.
klasikuri rasizmi
antisemitizmi evropasa da aSS_Si mecxramete saukuneSi warmoadgendnen Zalian seriozul problemas. crurwmenebis tradiciul formas afroamerikelebis winaaRmdeg daerqva klasikuri rasizmi. masSi Sedis 3 komponenti: doqtrina (gansakuTrebiT inteleqtualuri) TeTri rasebis, aseT sferoebSi rasuli segregacia , rogorc sacxovrebeli adgili, ganaTleba socialuri privilegiebi da qorwinebebi, da afroamerikelTa rasuli diskriminacia iseT sakiTxebTan dakavSirebiT, rogoricaa samuSao adgilebis micema da umaRlesi ganaTleba.
ukanaskneli aTcleuli klasikurma rasizmma praqtikulad daxarja sakuTari zegavlena. aSS_Si mcxovrebi TeTrebi ukve aRiareben saerTo principebs rasul Tanabaruflebianobis.
rasuli ambivalentoba
1944 wels Svedma sociologma gunar mirdalma aRwera,,amerikuli dilema” dilema moiazrebda TeTri amerikelebis sawinaaRmdego (ybejdeniax): erTis mxriv maT sjerodaT Tavisuflebisa da Tanasworuflebianobis meores mxriv, bevri maTgani xasiaTdeboda Zlieri rasuli ucnaurobiT. zogierTi Tanamedrove socialuri fsiqologi xedavs aseT rasul ambivalentobas da Tanamedrove TeTr amerikelebs romelTac jeraT rasaTa Soris Tanabrobis, magram amasTan erTad zogierTi maTgani, sakuTar Tavze amerikuli tradiciuli Rirebulebebis morgebiT brals deben umciresobis warmomadgenlebs imaSi, rom isini Tavad arian damnaSaveni radgan cudad muSaoben, idenen danaSaulebs, moixmaren alcohols da narkotiks da a.S.
sxva avtorebma SemogvTavazes ambivalentoba feminizmTan. ambivalenturi kacebi midrekilni arian aRfrTovandnen feministebiT, amasTan erTad negatiurad afasebdnen maT piurovnebatSoris damokidebulebas.erTerT eqsperimentSi samuSaoze misvlisas TiToeul monawiles aZlevdnen mosasmenad Caweril gasaubrebas (kandidati iyo kaci) amasTan erTad mas aZlevdnen miTiTebas kandidatis saqmianobis xarisxze (iseTi rogoricaa samuSaos siyvaruli) an mis naklovanebebze (iumoris grZnobis arqona) Semdeg monawile afasebda 3 sasurvel kandidats samuSaosTvis romlebic unda yofiliyvnen qalebi. erTi maTgani iyo feministi, is monawile qalebi, romelTa ambivalentoba mimarTuli iyo feminizmze aZlevdnen feminist kandidats maRali xarisxis dadebiR Sefasebas. winaaRmdeg SemTxvevaSi Sefaseba iyo umeteswilad negatiuri.
sxva saxiT ambivalebturi rasizmi warmoadgens aversiul rasizms, ris drosac darwmunebuloba rasul Tansworobaze moiazreba negatiuri grZnobebiT afroamerikelTa mimarT. Rasizmis koncefcias awyobils antipatiaze mivyavarT or mniSvnelovan daSvebamde. Pirvel rigSi, amgvari ambivalentoba SeiZleba iyos faqtori , romelic aRZravs TeTrebs gaeqcnen afroamerikelebs, an isini ganicdian sircxvilis grZnobas TavianTi negatiuri gancdebis gamo romelic kavSirSia uxerxulobasTan da xandaxan SiSTan. sinamdvileSi afroamerikelebTan urTierTobisas TeTrebi rogorc wesi amjobineben SeinarCunon maqsimaluri distancia, iyeneben naklebad megobruli Seferilobis xmas, gaurbian TvalebiT kontaqts da iRwvian daasrulon kontaqti Savkanian partniorebTan ufro Cqara vidre TeTrebTan. amgvari midrekilebebiT adamianebi, romlebic miekuTvnebian gadaxedil rasistTa kategorias, midrekilni arian gaeqcnen TavianT am maxasiaTeblebs da SeinarCunon garemoebebi am me_s modelisa, rogorc araprejudisebiani adamiani.meore rigSi amgvari mes SenarCunebiT, TeTrebs SeuZliaT moaxdinon afroamerikelTa diskriminacia mxolod im SemTxvevebSi roca arsebobs simarTlis Sesabamisi da ararasistuli gamarTlebebi diskriminaciis. erTerT kvlevaSi monawileebi xvdebodnen eqsperimentul situaciaSi ris Sesabamisadac xdebodnen ubeduri SemTxvevis mowmeni. mkvlevarebi manipulirebdnen ori cvladiT, msxverpli miekuTvneboda TeTr an Sav rasas, TiToeuli monawile ki an imyofeboda samkacian jgufSi an iyo erTaderTi mowme. monawileebi exmarebodnen Savkanian msxverpls orjer iSviaTad vidre TeTr adamians, Tumca sxva mowmeTa aryofnis SemTxvevaSi exmarebornen Savkanianebs ufro xSirad vidre TeTrebs.
iluzoruli cvlileba
rasizmis interpretacia jgufTaSorisi konkurenciis moiazrebs imas rom maSinac ki Tu informacia klasikuri rasizmis Sesustebaze Seesabameba sinamdviles es ar niSnavs rom TeTrebi danamdvilebiT dakargavan TavianT privilegias. pqedan jobia rom cxadi Sesusteba rasisturi ganwyobebis warmoadgendnen iluzorul cvlilebas da ubralod asaxavdnen faqts socialuri miuReblobis gamoxatvas rasistuli ideis Tanamedrove sazogadoebaSi. raRac monacemebi rac amtkicebs am Sexedulebas iyo miRebuli eqsperimentis Catarebis Sedegad sadac cvlads warmoadgens interviueris rasuli mikuTvnebuloba. pirvel eqsperimentSi tetri cdis pirebi, romlebic esaubrebodnen Sav interviuers yvebodnen naklebs vidre TeTr interviuerTan, Tumca am da ssva SemTxvevaSi cdis pirebi gamoxatavdnen simboluri rasizmis erTsadaimave dones. savaraudod cdilobdnen ar gaenawyenebinaT muqkaniani interviueri, isini amas kitxvebis ganxilvis dros gamoxatavdnen, rac kavSirSi yo klasikur rasizmTan. magram ver gebulobdnen imas, rom kiTxvebi kavSirSi iyo simbolurrasizmTan rac raRac xarisxiTa asaxavra rasizmisadmi damokidebulebas, ris gamoc, maTze pasuxiT Tavisuflad axdendnen TavianTi ganwyobis demonstrirebas, Semdeg kvlevebSic faziom da misma kolegebma aRmoaCines rom universitetis im TeTrma studentebma, romlebic iyvnen interviuirebulni afroamerikelaTa mier, moaxdines ufro dabali xarsixiT demonstrireba simbolizirebuli rasizmis, vidre TeTrma studentebma, romlebsac interviu TeTrebma Cautares. es gansxvaveba iyo garkveuli miuxedavad im faqtisa, rom orive jgufis warmomadgenlebi xasiaTdebodnen erTnairi donis simbolizirebuli rasizmiT. am mxriv warmodvidgeba rom universitetis Tanamedrove studentebisaTvis Tavad kiTxvebi, rac dakavSirebulia simbolizirebul rasizmTan , asocirdebian rasul TaviseburebebTan. SesaZloa Taviseburebebis gavlena naklebad xdeba sxva gareSe jgufebis ganxilvisas(araafroamerikelebis). erTerT kvlevaSi gairkva rom diskriminaciis upirobo gamoxatvas, rac mimarTulia afroamerikelebis winaaRmdeg, gaaCnia momxreebi, vidre analogiur poziciaze adamianebTan damikidebulebaSi Warbwonianobaze. kolejis TeTri studentebi aseve Tvlian rom Taviseburebis gamoxatva rac kavSirSia qalebTan metad misaRebia vidre prejudisebi afroamerikelebTan damokidebulebaSi.
gagebam imisa rom eqsperimentSi monawile studentebs SeuZliaT gadmogvcen TavianTi Taviseburebebi, migviyvana prejidusebisa da stereotipebis Sefasebis miuRebeli meTodis gamoyenebamde. Taviseburebebis irib maCveneblad Seizleba gaxdes magaliTad, zogierTi fiziologiuri reaqcia. rac mdebareobs Tvalis kunTis zemoT rac gvaZlevs saSvalebas davibRviroT, mdgomareobs amaRlebuli aqtiurobis mdgomareobaSi, adamianis negatiuri emociebis gancdisas. stereotipebis implicituri Seswavlisas iyo gamoyenebuli sxvadasxva meTodebi. erTerTi maTgani warmoadgens leqsikuri gadawyvetis amocanas, CarCoebSi sadac gamoucdelebs aZlevdnen sityvaTa wyvils da TiToeul micemaze sTxoven Rilakze TiTis daWeras im SemTsvevaSi, roca dadebiTad Seferil sityvaTa wyvilSi warmodgenili iyo sityva( TeTri), TeTri gamomcdelebi axdenen ufro swraf reaqcias vidre maSin, roca gamoyenebuli iyo dadebiT konteqstSi sityva Savi. magaliTad cdis pirebi axdendnen riagirebas stimulze (moazrovne TeTrze) ufro swrafad, vidre stimulze (moazrovne Savi).
crurwmenebis Sesusteba
SeiZleba ki crurwmenebis Sesusteba? Cveulebriv pirveli nabiji am mimarTulebiT xdeba urTierTqmedebis cvlileba, sistemaze jgufTaSorisi konkurenciis saSvalebiT samuSao adgilebisa da Semosavlebis ganlageba, sacxovrebeli pirobebis gaumjobeseba da a.S. Tumca erti jgufis daxmareba xSirad xdeba sxvis xarjze, rasac mivyavarT antagonizmis gaZlierebamde. SeuZlebelia yvelas dakmayofileba. ekonomikuri zrdis periodSic ki , roca izrdeba Semosavlebi umetesoba adamianebisa deprivaciam SeiZleba migviyvanos jgufTaSoris komfliqtamde.
socializacia
Sedegad imisa , rom crurwmenebis safuZvlebi yalibdebian adreul bavSvobaSi sxva saSvalebiT crurwmenebis reducireba SeiZleba iyos adreuli socializaciis urTierTqmedeba. arc ise adre iTvleboda rom, crurwmenebis SeZena spontanuri movlenaa. crurwmenebis Sesustebis gavlena bevrnairad mimdinareobs Tanamedrove axalgazrdebis gazrdaSi, nakleb xarisxSi prejidusebi vidre mikvdavi TeTri rasistebi. socializaciis sxva formas warmoadgens formaluri ganaTleba, rac ufro metadaa adamaini ganaTlebuli, naklebi variantia imis rom mas eqneba crurwmenebi. gansakuTrebiT es exeba adamianebs romlebic amTavreben universitets. P
patricia de vainma wamoayena varaudi, imis Sesaxeb, rom praqtikulad yvela adamians uyalibdeba konvencionaluri stereotipebi, romlebic didobaSi avtomaTurad aqtiurdeba. Tumca zogierTi zrdasruli ar avlens rasuli stereotipis normebs. roca aseTi adamianebi acnobiereben winaaRmdegobas TavianT Rrma crurwmenebsa da mekoncefciebs adamianis crurwmenebis Sesaxeb Cndeba danasaulis grZnoba. am SemTxvevaSi pirovnebas SeuZlia cnobierad gadalaxos avtomaturad aqtiurebadi stereotipebi informaciis dawvrilebiT gadamuSavebis gziT. erTerTi kvlevis monacemebze dayrdnobiT adamianebi romelTac axasiaTebT susti crurwmenebi, informaciis miRebisas imis Sesaxeb rom maTa aiRes marali qulebi Skalis mixedviT, gazomvadi faruli crurwmenebi, rac exeba homoseqsualistebs, SeeZloT xumroba am kategoriis adamianebTan dakavSirebiT. SesaZloa aseT adamoanebs ar SeuZliaT mTlianad gaumklavdnen stereotipul reaqciebs. drodadro isini danebdebian da Semdeg ganicdian danaSaulis grZnobas da gaakritikeben sakuTar Tavs. amas ewodeba crurwmenebi sindisis qenjnis TanxlebiT. xandaxan warumatebel mcdelobebs Caaqro avtomaturi stereotipizacia mivyavarT ufro negatiur reaqciamde.mocemuli fenomeni atarebs rikoSetis fenomenis saxels. magram miuxedavad amisa winaaRmdegobebiT gatanjuli adamianebi sabolood mainc momTmenni arian sxva jgufis warmomadgenlebis mimarT, vidre isini vinc arc ki cdilobs gaumklavdes Tavis Rrma crurwmenebs.
arc ise gvianma kvlevebma gviCvenes, rom crurwmenebi ertnairi ZaliT axdeenen gavlenas ganwyobebze, rogorc TeTrebze, romlebsac aqvT umaRlesi ganaTleba im TeTrebze romlebsac arasodes ar uvliaT universitetSi. umaRles ganaTleba miRebuli enis kargad mcodne rasisti saSiSia igive xarisxit, rogorc cudad ganaTlebuli rasisti.
jgufTaSorisi kontaqti
meore msoflio omis Semdeg bevri sociologi, romlebic aanalizebdnen farTod gavrcelebul rasul segregacias, rac exeboda sacxovrebel adgils, ganaTlebas, samuSao adgilebs da cxovrebis sxva sferos, mividnen Semdeg daskvnamde: sruli ucodinaroba afroamerikelebis da maTi cxovreba TeTrebTan iyo mizezi mcdari da gamartivebuli rasuli stereotipebisa. Tu as asea, maSin ufro SemWidroebuli kontaqtebi daexmareboda umravlesobis warmomadgenlebs ufro adekvaturad miiRon umciresobis warmomadgenlebi da gadalaxon crurwmenebis zegavlena. Monacemebis Tanaxmad, daaxloebiT TeTrTa anxevari dasaxlebulia raionebSi rasac afroamerikelebi ar uaxlovdebian TeTrTa orimesamedi muSaobs kompaniebSi da mxolod TeTrTa 20 procenti icnobs Tundac erT afroamerikels. daaxloebiT orimesamedi yvela afroamerikelis SeiZleba iyos aRwerili rogorc ,,hiperregregirebulebi” an isini cxovroben raionebSi sadac praqtikulad ar arian TeTrebi. es exeba mdisdar afroamerikelebsac da saSvalo klasis warmomadgenlebsac. yvela urTierTobaSi afroamerikelTa mdgomareoba nawilobriv unikaluria: espanurenovani qveynebidan an aziidan wamosulebi naklebad mkveTrad arian gamokveTili TeTrebisgan. Es nakli kontaqtebisa TavisTavad warmoadgens crurwmenebis gavlenis Sedegs.
mivyavarT kontaqtebs crurwmenebis Sesustebamde? zogierTi klasikuri kvlevis Sedegi, mimarTuli desegregaciis efeqterbis Seswavlaze, metyveleben dadebiTi pasuxis sasargeblod. gamokiTxvebma aCvenes rom TeTr saldatTa umravlesoba Tavdapirvelad SeewinaaRmdega desegregacias, magram afroamerikelebTan kontaqtSi SesvliT sagrZnoblad Secvales TavianTi azri. ufro gamoxatuli cvlileba iyo im saldatTa azrSi, romelnic mWidrod daukavSirdnen muqkanian saldatebs.
saerTod kontaqtis urTierTqmedeba yovelTvis araa martivi. nacionaluri amerikis gamokiTxvis Sedegi metyvelebs imis Sesaxeb, rom kontaqtta ricxvis zrdas lezbiankentan da homoseqsualebTan mivYavart crurwmenebis Sesustebamde. mocemuli korelacia ormxrivia: crurwmenebis gavlenis Sesustebas drodadro mivyavarT kontaqtebis gamravlebastan, Tumca xSirad rasataSoris kontaqtebs mivyavarT prejudisebis gaZlierebamde.
eqspertTa umravlesobam gamoitanes Semdegi daskvnebi: gadamwyvet faqtors warmoadgens rasataSorisi kontaqtis tipi. Kontaqtis klasikuri Teoriis Tanaxmad, rac SemuSavebulia gordon olportis mier, arsebobs 4 specifikuri piroba, risi meSveobiTac jgufTaSorisma kontaqtma SeiZleba moaxdinos crurwmenebis reducireba.
kooperatiuli urTierTdamokidebuleba saerTo jamSi warmoadgens kontaqtis Teoriis gasaReb ideas. am ideis Tanaxmad ori jgufi romelic ekontaqteba erTmaneTs, TanamSromloben saerTo miznis misaRwevad da damokidebulni arian erTmaneTis Zalisxmevaze, warmoadgenen ufro mniSvnelovans vidre miuxweveli resursebis konkurencias.kargi magaliTi arsebuli mtkicebis SeiZleba iyos Tanamedrove brZola saerTo mterTan me_2 msoflio omis dros, roca savebi da TeTrebi ibrZodnen erTad TavianTi qveynisTvis. Serifma da misma kolegebma Caatares eqsperimenti barber kaibas meTodiT, klasikuri kvleviT konkurenciuli urTierTqmedebis demonstrirebit jgufTaSoris urTierTdamokidebulebaze. eqsperimentis dasawyisSi mkvlevarebma gaafarToves konkurencia biWunata or jgufs Soris, romlebic isvenebdnen sazafxulo banakSi. TumcaRa konkurenciam moaxdina Zlieri mavneblobis provocireba romelic gamoCnda maSinac ki, roca ar iyo kavsirSi konkurenciasTan, magaliTad filmis yurebisas. Semdeg mkvlevarebma warmatebiT moaxdines reducireba mavneblobis, biWebis erTmaneTTan TanamSromlobiT saerTo davalebis gadawyvetiT. Semdgomma kvlevebma gvaCvenes rom davalebis Sesrulebis warmatebuloba aseve emsaxureboda mniSvnelovan faqtors, roca adamianebi TanamSromloben saomar urTierTobebSi, TamaSebSi an saskolo davalebebis gadawyvetaSi da saqme midis cudad, mivyavarT warumateblobamde ,,gantevebis vacs” rogorc wesi eZeben umciresobis warmomadgenlebSi.
___amis garda unda ikontaqton adamianebma, romelTac aqvT Tanaswori statusi. roca narCundeba tradiciuli araTanasworoba, maSin stereotipebis gadalaxva warmoadgens Zalian Znel davalebas, Cveulebriv rasaTaSorisi kontaqtebi mimdinareobs im SemTxvevaSi,roca umciresobis warmomadgenlebi iReben naklebad kvalificirebul an nakjlebad prestijul samuSaos. Kkontaqtebi am pirobebSi arc ise iSviaTad acementeben tradiciul stereotipebs.kontaqtebs unda gaaCndeTgacnobis potenciali. megobrebis Camoyalibeba, siaxlove daexmareba kontaqtebs.mokle, araertpirovnuli an SemTxveviTi kontaqtebi naklebad Tu mogvitanen sargebels. erTma kvlevam romelic exeboda homoseqsualebsa da lezbiselebtan kontaqtebs, aCvena rom xSiri Sexvedrebi siaxlove da urTierTobebSi gaxsniloba iyo aucilebeli piroba crurwmenebis Sesustebis.
___sabolood arsebobs saWiroeba zogierTi saxelmwifoebrivi kontaqtebis mxardaWeris. Zalauflebis warmomadgenlebs esaWiroebaT gamoxaton araorazrovani gamarTleba jgufTasorisi daaxloebis. Tu erTdroulad sasamarTlos gankargulebiT, romelic avaldebulebs miiRon samuSaoze qalebi, saxandZro dacvis ufrosi akeTebs mkacr SeniSvnas qali mexanZreebis SesaZleblobebis Sesaxeb, aseve seqsizmi SeiZleba SemdegSic ayvavdes adgilobriv saxanZro samsaxurSi.
resegrerirebul skolebSi komfliqtebis Sesamcireblad socialurma fsiqologebma Seimusaves saganmanaTleblo programebi kontaqtis Teoriis principebis Sesabamisad. eliot arisonma da misma kolegebma gamoiyenes meTodika romlis Tanaxmad bavSvebi dReSi EerTxel ikribebodnen mcire jgufSi erT saaTian gakveTilze, gankuTvnili specifikuri TemisTvis. TiToeul bavSvs uyvebodnen masalis nawils romelic mas unda gadaeca jgufis sxva wevrebisTvis. vercerTi bavSvi ver Seasrulebda davalebas amis gareSe. yvela moswavle gaxda urTierTdamokidebuli. amis garda TiToeuli bavSvi iRebda Tavis Tavze eqspertis rols da amitomac yvela maTgans qonda Tanabari statusi. Magram Tu yvela bavSvi ver iTanamSromlebda erTmaneTTan, isini ver miaRwevdnen warmatebas. Sedegad es bavSvebs daexmaraT eswavlaT erTmaneTisgan. maRla axsnili teqnika amaRlebs simpatiis dones sxvadasxva eTnikuri da rasistuli jgufebis warmomadgenel Tanatolebs Soris.
dekategorizacia
erTerTi Zalis Tanmamedrove midgoma fokusirebulia stereotipizaciis kognitur safuZvlebze. kontaqtis arsebobisasac ki sxva jgufis warmomadgenlebs Soris amtkiceben stereotipebis mcdarobas da stereotipebi inarCuneben TavianT Zalauflebas. rogori strategiebi SeiZleba iyos SemoTavazebuli midgomiT, sadac keTdeba didi aqcenti kognitur SesaZleblobebze. stereotipTa gadasalaxavad da crurwmenebis Sesasusteblad? dekategorizacia__ erTerTi perspeqtiuli SesaZleblobaa.
SeiZleba vecadoT gamoviyenoT wevrTa dekategorizaciis strategia rogorc sakutaris ise gareSe jgufebis, ris Sesabamisadac is sxvebic arian ufro farTo jgufis wevrebi. magaliTad erTerT eqsperimentSi iyo miRebuli mcdelobebi, gamaerTianebeli kategoriebis SeerTebis ganxorcielebadi, naTeli gansxvavebulobis miuxedavad, jgufis wevrTa Soris da gareSe jgufs Soris. konsolidirebuli jgufi iyo formirebuli laboratoriuli xalatis tarebis niSniT, im dros roca gareSe jgufis wevrebi agrZelebdnen TavianTi Cveulebrivi tansacmlis tarebas. Monawileebi romlebic atarendnen erTnair tansacmels, namdvilad grZnobdnen TavianT gansakutrebulobas da gamoxatavdnen negatiur azrebs gareSe jgufis wevrebis Sesaxeb. monawileTa naxevari, romlebic miekuTvnebobnen Titoeul jgufs , Semdeg iyvnen gaerTianebuli Sokoladis plitkebis gamoSvebis jgufSi Sedegad konsolidorebuli jgufis wevrebi gamaerTianebeli jgufis CaTvliT iwyebdnen sxva jgufebTan Tavisianebis pozitiurad Sefasebas.
prejidusebi da stereotipebi rac exeba gareSe jgufs araa advili Sesacvlelad, amitomac amdagvari cvlisaTvis Cveulebriv gvesaWiroeba didi raodenobiT mtkicebuleba, gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, roca aseTi ganwyoba arsebobs didi xnis manZilze da ganuwyvetliv myardeba sxva adamianebis mier. erTi gamoricxva wesebidan ar Secvlis saganTa mdgomareobas. Sansebi izrdeba im SemTxvevaSi, roca informacia sxva jgufebis warmomadgenlebis Sesaxeb mTlianad cvlis stereotipebs. Roca informacia exeba mxolod ramodenime deviantur warmomadgenels am jgufisas es SeiZleba advilad gadatanili iyos raime subkategoriaze, raime cvlis gareSe. magaliTad Tu umciresoba CvenTvis cnobil afroamerikelebSi Sedis mxolod meSvide TaobisMmomuSaveebi da warmatebuli aTletebi, Cven maT movaTavsebT subkategoriebSi da SevinaxavT Stereotipul warmodgenas afroamerikelebis Sesaxeb rogorc arasakamrisad ganviTarebuli SromiTi eTikiT. Amis Seasamowmeblad xustounma da misma kolegebma sTxoves monawileebs moeyolaT TavianTi stereotipebis Sesaxeb, rac exeboda studentebs, romlebic swavlobdnen fizikas, da Semdeg monacileebs misces 2 tipis informacia, rac ewinaaRmdegeboda am stereotipebs. erT SemTxvevaSi informacia exeboda yvela fizikos students, romlebic xasiaTdebian stereotipebze araTanxmebadi zogierTi niSniT. sxva SemTxvevasi yvela msgavsi niSnebiT xasiaTdeboda mxolod zogierTi individi. Sedegebma aCvenes , rom informaciis koncefcias mivyavarT kategorizaciis gaZlierebamde, stereotipebze gavlenis gaZlierebamde. dRes iseTi qveynebi, rogoricaa safrangeTi, germania, niderlandebi, inglisi, kanada da aSS ejaxebian eTnikuri gansxvavebulobis problemebs.
ცხელ–ცხელი კითხვები:
- თვლით თუ არა რომ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები , როგორც წესი, აღწერენ და აჩვენებენ ქალებს და უმცირესობების წარმომადგენლებს სტერეოტიპული წარმოდგენების ძესაბამისად? რას ფიქრობთ განსხვავებაზე ისეთ გადაცემებს შორის, როგორიცაა მაგალითად, გასართობი პროგრამები, ადგილობრივი ახალი ამბები და მუსიკალური შოუები?
- რა განსხვავებები შეიძლება არსებობდეს განწყობასა ( სტერეოტიპები, პრეჯუდისები) და ქცევას ( დისკრიმინაცია ) შორის? განსხვავდება თუ არა მათი რედუცირების ტექნიკები?
- თუ პრეჯუდისები და სტერეოტიპები განპირობებულია ნორმალური შემეცნებითი პროცესებით, ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ ის წარმოადგენს ნებისმიერი საზოგადოების ნორმალური ცხოვრების ასპექტს? უნდა ვეცადოთ თუ არა მათ ლიკვიდაციას?
- წარმოადგენს თუ არა ნებისმიერი საზოგადოებისათვის სადისკრიმინაციო ჯგუფების არსებობა გარდაუვალ მოვლენას? უნივერსალურია თუ არა პრეჯუდისების ყველა თეორია, თუ ზოგი მათგანი მხოლოდ ჩრდილოეთ ამერიკას მიესადაგება?
- მართლა შემცირდა თუ არა აშშ–ს მოსახლეობაზე პრეჯუდისებისა და ანტისემიტიზმის გავლენა? თუ მხოლოდ მიათი ფორმა შეიცვალა?
- შეგიძლიათ თუ არა საკუთარი ცხოგვრებიდან მოიყვანოთ დეკატეგორიზაციის მაგალითი ( როგორც კატეგორიების გამოყოფის ისე გამაერთიანებელი კატეგორიების შემოტანის)? თქვენი აზრით, რა შედეგები მოიტანა თქვენს მიერ დეკატეგორიზაციის გამოყენებამ?
No comments:
Post a Comment