Wednesday, October 27, 2010

კულტურული მე–2 თავი

2 Tavi. Kkulturis gageba da gansazRvra

ratomaa mTavari ganvsazgvroT kultura?

dRes fsiqologiaSi rogorc Teoriulad ise praqtikulad Seizleba vilaparakoT kulturaze.samwuxarod, bevri araspecialisti da mecnieri iyeneben sityva kulturas, rasas da eTnikurobas ise TiTqos arian msgavsi terminebi,romlebic agniSnaven erTi da igive gageba.damatebiT adamianebi xSirad xmaroben sityva kulturas sxvadasxva erovnebebis warmomadgenlebis agsawerad. agniSnavs ki yvela es termini erTidaigive mniSvnelobas? Tumca ueWvelia rom isini nawilobriv kveTaven erTmaneTs, da maT Soris arsebobs seriozuli gansxvavebebi. Aam sxvaobebis migeba aucilebelia ufro zusti da mTlianad gasagebi kros-kulturuli kvlevebisTvis da maTi zegavlenis fsiqologiur codnaze.

sanam gadavalt qcevis kulturul gavlenebze, mniSvnelovania ganvsazgvroT ra aris sityva kultura? Gansxvavebuloba dakvirvebad kvlevebSi da Teoria am da sxva fsiqologiur disciplinebSi, xSirad kavSirSia gansxvavebulobebTan kulturis kvlevebis, aramarto rogorc Teoriuli gageba, aseve rogorc empiriuli konstruqti.

gansazgvrebebi, romlebic migebulia kulturis kvlevebSi,iqneba es eqsplicituri Tu implicituri, sabolood metyvelebs imaze Tu rogor moqmedebs kultura adamianTa cxovrebaze.

Cemi piradi Sexedulebebi ar aris gamoricxuli, me unda ‘’ davvarcxno’’ davalago, gamovyo Cemi sakuTari subieqturi Sexedulebebi da gansazgvrevebi,romlebic exeba kulturas-ambobs avtori.

A

mrigad, mniSvnelovani nawili amTavis mzgvnilia kulturis gansazgvrebebze.tavidan gadavxedoT Tu rogor gamoiyeneba termini kultura..

termini-kulturis gamoyeneba dgevandel leqsikonSi.

sityva kulturis ubralo gamoyeneba.

dgeisaTvis Cven viyenebT sityva kulturas bevri sxvadasxva mniSvnelobiT. rogorc adre avgniSneT, xandaxan Cven am sityvas viyenebT romelime rasis, nacionalobis an eTnikurobis mniSvnelobiT. magaliTad,vambobT rom afroamerikelebi modian afroamerikuli kulturidan,an Cineli amerikelebi CineTidan. Aamis garda Cven viyenebt sityva kulturas mimarTulebis misacemad: musikaSi, xelovnebaSi, samzareuloSi, tansacmelSi,ritualebSi, tradiciebSi da materialur memkvidreobebSi. erTi sityviT, am sityvas bevri sxavadasxva mniSvnelobit viyenebT; fizikuri da biologiuri gansakuTrbulobebis, qcevis, musikis da bevri sxva saqmianobis agsawerad.

termin - kulturis saerTo gamoyenebis kategoriebi.

Kreber da klikcoln-ma da mogvianebiT berim, purtingam, segalim da dasenma agweres 6 saerTo kategoria, sadac ganixileba kultura:

1.deskriptuli gamoyeneba aqcents akeTebs moqmedebis an qcevis sxvadasxva tipebze, romlebic dakavSirebulia kulturasTan.

2.istoriuli gansazgvreba exeba memkvidreobas da tradiciebs, rac kavSirSia adamianTa jgufebTan.

3.normatiuli gamoyeneba agwers wesebsa da normebs, romlebic dakavSirebulia kulturasTan.

4.Pfsiqologiuri aRwera emyareba problemebis mecnierul gadawyvetas da sxva qceviT midgomebs, romlebic exeba kulturas.

5.struqturuli gansazRvreba yuradgebis amaxvilebs kulturis sazogadoebriv da organizaciul sakiTxebze.

6.genetikuri aRwerebi exeba kulturebis warmoSobas.

Ees kategoriebi gvaCveneben ,rom Cven viyenebT gagebebs da kategoriebi gvaCveneben ,rom cven viyenebt gagebebs da termin kulturas farTo wris saqmianobis asagwerad.aseve qcevis modelebis,movlenebisa da struqturebisa Cveni cxovrebis.

raze vlaparakobT,roca warmovTqvamT sityva kulturas?

kulturis gageba xdeba upro da upro moduri bolo ramodenime welia.Cven vlaparakobT kulturul gansxvavebebze,kulturul pluralizmze da multikulturulobaze cxovrebis sxvadasxva momentebSi,skolis CaTvliT. Tumca aseve mniSvnelovania vagiaroT, rom sitya kulturas SeiZleba qondes sxvadasxva mniSvneloba an aqcenti. magaliTad Tu Tqven laparakobT kulturaze iapoiniaSi , iaponels SeuZlia jer dafiqrdes taigulis Sekvraze an Cais ceremoniaze da ara kulturis aspeqtebze , romelTac rogorc wesi Cven vakavSirebT am sityvasTan.[kultura]

cxovrebis aspeqtebi , rac exeba kulturas.

kulturis gagebas aqvs sxvadasxva rTuli mniSvneloba imitom rom exeba cxovrebis bevr aspeqts.merdokma fordma da hadsonma agweres 79 cxovrebis sxvadasxva aspeqti, rac ukavsirdeba kulturas.berim gayo es aspeqtebi 8 farTo kategoriad , romlebicaa:saerTo xasiaTi(xaraqteristika) saWmeli da tansacmeli, sacxovrebeli da teqnologia, ekonomika da mmarTveloba,socialuri da saojaxo saqmianoba, adgilobrivi dajgufebebi da mmartveloba,socialuri uzrunvelyofa, religia da mecniereba,seqsualuri cxovreba da cxovrebiseuli cikli.es farto kategoriebi natlad gvacveneben,rom es aris rtuli gageba rac exeba adamianis mravalferovan cxovrebis aspeqtebs.zogierTi aspeqti amjobinebs materialur obieqtebs,iseTebs rogoricaa;saWmeli da tansacmeli.zogierTi aspeqti –saerto da sazogado , struqturul mniSvnelobebs,isetebs rogoricaa Zalauflebis organizaciada sociumis struqtura.mesame exeba individualur qcevas rogoricaa organizaciuli saqmianoba – religia da mecniereba.kultura tavis grZel da farTo moazrebaSi ar SeiZleba gavigoT erTi SexedviT.

kulturis koncefciebi araspecialistebTa Soris

ise rogorc adamianebs esmiT da agweren kulturebs taviant yoveldgiur cxovrebaSi asaxavs mis simdidresa da sirTuleebs.uaxles warsulSi Catarda kvleva, sadac sTxoves 340 kolejis students ganesazgvraT sityva kultura;daasaxelon da agweron kulturebi romelic ufro mniSvnelovania maTTvis, danomron ramodenime wyobilebe, warmodgena,azri an qcevis saxeebi,romlebic agweren am kulturas.daasaxelon da agweron maTTvis cnobili sxva kulturebic.yvela pasuxs kodi davadeT ufro bazisuri elementebis principiT da Sedegebis Sescavlam gvaCvena rom pasuxebi varirebda ise rogorc Tavad individualuri monawileebis SerCevam.kodirebis elementebi iyo SemdegSi axsnili ufro magali kategoriuli wyobiT.

warmodgena gamoCena rasa

xaraqteristika ojaxi religia

kombinaciebi istoria wesebi

sxvaobebi garToba analogiebi

ganaTleba identuroba qvejgufebi

adamianebi

roca monawileebi sazgvravdnen sityva kulturas isini xSirad iyenebdnen kategoria-movlenas gamoCenas,rasac moyveboda istoria da warmodgena.magramroca studentebi asaxelebdnen kulturas , rogorc TavianTs da mniSvnelovans ufro xSirad iyenebdnen kategoria-rasas.roca aRwerdnen raime qcevas, saqmianobebs ufro xSirad iyenebdnen kategoria-warmodgenas, religias, ojaxs da movlenas. Sxva kulturebis arwerisas monawileebi ufro metad iyenebdnen kategoria rasas.am SedegebiT Cven vigebT rom adamianebs esmiT kultura ,rogorc mravalmxrivi konstruqti, romelic moicavs Zalian bevr, Tu ara yvela aspeqts cxovrebisas. Sainteresoa isic, rom gavrcelebuli iarliyi kulturisa aris rasa.

kultura rogorc abstraqcia

kultura damokidebulia cxovrebaze magram amas TvaliT ver vxedavT,ar

SegviZlia SevexoT an gemo gausinjoT. Kkultura es aris iseTi ram rac gamoisaxeba adamianis qcevaSi,fiqrebSi,ritualebSi,tradiciebSi da.a.S. Cven vxedavT kulturul manifestaciebs,magram verasodes ver vxedavT Tavad kulturas. MmagaliTad SexedeT kulturul sxvadasxvaobebs misalmebisas,dasavleT kulturaSi Cven miCveulebi varT CamovarTvaT xeli adamians Sexvedrisas,TiToeuli CvenTaganisaTvis es xelis CamorTmeva gaxda avtomatizorebuli qceva,TumcaRa sxvadasxva kulturebSi adamianebi erTmaneTs gansxvavebulad esalmebian.magaliTad zogierT kulturaSi esalmebian Tavis odnav daxriT erTmaneTisken.zogTan xdeba xelebis TavTan mitana rogorc locvis dros da win gadaxra.zogan saxe ise aqvT Caweuli rom arc uCanT.zogierT kulturaSi Semoifarglebian swrafi SexedviT da warbebis aweviT.Cven SegviZlia davakvirdeT am qcevebs kulturul manifestaciebSi.da es mravalferovani qceviTi modelebi udevs safuZvlad kulturul sxvadasxvaobebs, qceva gansxvavdeba imitom rom,gansxvavdeba lultura.is rac warmoadgens CvenTvis konkretuls da dakvirvebadia,is qcevebi,azrebi,ritualebi,tradiciebi da.a.S amitomac kultura aris abstraqtuli gagebis.Cven vrTavT kulturis gagebas imis asaxsnelad Tu ra msgavsebebia individebs Soris,romlebic miekuTvnebian romelime jgufs da aseve jgufTaSoris gansxvavebulobebs.es Teoriuli konceptualuri monacemebi gvZleven saSualebas gavigoT Tu ratom vakeTebT amas da avxsnaT sxvadasxva jgufis adamianTa qcevebi.kulturis abstraqtuli gageba-es aris iarliyi.

cikluri da dinamiuri kulturis xasiaTebi.cikluri urTierTqmedeba

imis mixedviT rom msgavseba da gansxvaveba jgufTa Soris gvaZlevs kulturis abstraqtul gagebas,rasac qmnis qceviTi modelebi,as urTierTkavSiri gvexmareba avxsnaT ratom gvaswavlian SevasruloT bevri rameebi,imitom rom amas ase akeTebdnen yovelTvis da ase unda gakeTdes.swavla imisa rogor unda moviqceT magidasTan etiketis normebis dacviT gansazgvrulia saWmlis migebisas gamoviyenoT gansazgvruli samagido nabori gansazgvruli mimdevrobiT.mxolod imitom,rom ase unda moviqceT.es aris mxolod erTi magaliti mravals Soris,Tu rogor mimarTavs Cvens qcevas kulturis agstraqtuli gageba.raTqmaunda am qmedebebis Sesruleba ufro metad ganamtkicebs kulturis mocemul aspeqtebs.zemoT Tqmulidan gamomdinare SeiZleba vTqvaT rom kultura namdvilad kavSirSia qcevasTan.amitom Secvlili qceva aucileblad gamoiwvevs kulturaSi cvlilebebs,radganac kultura e saris gageba romelic Cven SevqmeniT,raTa agvexsna faqtiuri qcevebi.imis mixedviT rogorc tqveni qceva icvleba cxovrebis ganmavlobaSi,ramdenad umniSvneloc ar unda iyos es cvlilebebi,isini SeiZleba iyvnen kavSirSi daukavSirdnen cvlil.ebebs kulturaSi.gansxvaveba qcevisa axalgazda da ufros Taobebs Soris aucileblad metyvelebs kulturis gansxvavebaze am or jgufs soris.da metyvelebs imaze rasac cven veZaxiT ‘”Taobebs Soris gaxleCvas”

dinamiuri zewola

faqtiurad yovelTvis arsebobs SeuTanxmeblobebi qcevasa da kulturas Soris,aseve kulturis abstraqtul gagebas Soris,arasodes ar arsebobs Sesabamisoba erTi meoris qcevaSi,da qcevebs Soris yovelTvis aris raRac SeuTanxmeblobis xarisxi.rac ar unda axlos iyvnen erTmaneTTan asakiT miuxedavad kulturasa da qcevas Soris axlo kavSirisa.

zewolis xarisxi kulturasa da qcevas Soris, romelic SeiZleba iyos mTavari aspeqti Tavad kulturis.

zogierT kulturas axasiaTebs magali xarisxis zewola,maSin rodesac danarCenebi naklebad ganicdian zewolas.sxvaoba zewolasa da Tavisufal sazogadoebas Soris asaxa peltom.

G

gansazRvruli kulturebi. kulturis Zveli gansazRvrebebi

100 wlis win bevri swavluli waradgenda Taviseul kulturis gansazRvrebebs,maT aqvT bevri saerTo, Tumca arsebobs mniSvnelovani gansxvavebebic.magalitad saukuneze meti wlis win teilorma gansazRvra kultura,rogorc yvela SesaZlebloba da Cvevebi,romelic gaTavisebuli qonda sazogadoebis wevrebs.lintonma daasaxela kultura rogorc socialuri memkvidreoba.kreberma da klikxolnma gancazgvres kultura rogorc qcevis paterni,gatavisebuli da simboloebis saxiT gadacemuli.da paternebi rogorc rogorc am qcevis uzrunvelmyofi,romelic Seadgens adamianTa jgufis gansakuTrebul mirwevas.ronerma ganixila kultura rogorc eqvivalenturi da urTierTSevsebadi mniSvnelobebi,romelic exeba adamianTa populaciis SenarCunebas an populacias identificirebuli segmentebiT da gadacemuli Taobidan Taobaze.triandisma win wamowia kulturis obieqturi aspeqtebi,rogoricaa sityva,zogadi warmodgenebi,rolebi da Rirebulebebi.es gansazRvreba aseve Seesabameba kreberoms da klukxalnumis eqsplicitur da implicitur gagebas.iaxoda amtkicebs,rom kultura e saris arweriTi termini,romelic moicavs ara mxolod wesebsa da mniSvnelobebs aramed qcevasac.zogierTma Teoretikosma arwera kultura pirovnuli terminebiT.zogierTma ki saerTo simboluri sistemebiT,romlebic gamodian individebis CarCoebidan. Berim purtingam sigalma da dasenma gansazrvres kultura ubralod adamianTa jgufis cxovrebis magaliTze.

purtingis gansazRvreba: rogorc Semofarglulobis sistema.

ramodenime wlis win purtingma semogvTavaza kulturis axali saintereso gansazRvreba. udidesi SesaZlo qceviTi diapazonis aRniSvniT, romlebsac SeiZleba gaukeTos adamianma demonstracia nebismier situaciaSi da is rom faqtiurad gamoyenebuli qcevebi aris Semofargluli. purtinga cdilobs gaavlos paraleli adamianis qcevebs Soris:Sinagani an garegani, Soreuli an axlo. aseve moicavs genetikuri meqanizmis gadacemas. analogiuri meTodiT Sinagani qcevis meqanizmebi moicavs ekonomikur, socioekonomikur da qcevis istoriul konteqstebs. Sinagani Sekavebulobis meqanizmebi uaxloesi mimwodeblebisgan amjobinebs situaciur konteqts. am Teoriul fonze purtinga gansazgvra kultura_” gamWRavnebuli saerTo SezRydvebSi , romlebic aviwroeben qceviT repertuars aris xelmisawvdomi gansazRvruli socialuri jgufis wevrebisTvis , an imaTTvis, romlebic miekuTvnebian sxva jgufs”.

kulturis klasikuri gansazRvreba

uamravi mcdeloba arsebobs kulturis gansazRvrebis magram ar aris sakmarisi. ramodenime wlis win, sudinma, xutsemekerma da ban de biherma gaanalizes kulturis 128 gansazRvreba saerTo maCveneblebis sapovnelad. maTma analizma aRmoaCina 5 semantikuri maCvenebeli, risi saSualebiTac SeiZleba gavigoT Sesabamisobebi gansazrvrebis klasificirebebs Soris. Tumca es mkvlevarebi amtkiceben, rom am sami maCveneblis gaerTianebis magivrad saWiroa gamovyot Sesaswavl kulturebSi specifikuri maCveneblebi, raTa gasagebi gavxadoT gansazRvruli kiTxvebi, romlebic Seizleba gauCndeT maT adamianTa qcevebTan dakavSirebiT.

kulturis gansazRvreba am wigni

am wignSi naCvenebia rom unda miviRoT gansazRvruli kulturebi, romlebic ufro Seesabamebian kulturis zegavlenis gagebas individze analizis sxvadasxva safexurisas. miuxedavad am parametrebisa [SeiZleba Semofargluloba warmoadgens ufro swor sityvas] znelia mivceT formaluri gavsazRvreba kulturas. me avRwer kulturas, rogorc wesTa dinamikur sistemas, eqsplicituri da implicituri, romelic damyarebulia adamianebis mier raTa uzrunvelyos sakuTari Tavis gadarCena RirebulebebisTvis, warmodgenebisTvis, normebisa da qceviTi modelebisTvis. es gamocdileba gadaecema Taobidan Taobas, Tumca SeiZleba Seicvalos droTa ganmavlobaSi. ganvixiloT ramodenime komponenti am gansazRvrebis.

dinamiuri

kultura rogorc abstraqtuli gageba aRwers saSualo tendenciebs. mas ar SeuZlia aRweros adamianis qcevis yvela modeli, romel jgufsac ar unda miekuTvnebodes is. yovelTvis iarsebebs Seusabamoba kulturasa da qcevas Soris. es ar qmnis dinamiur mimarTulebas, amitomac kultura ar aris statistikuri, is yovelTvis dinamiuri da cvalebadia. arsebobs Sinagani daZabuli urTierTobebi aqtiur qcevebSi, romlebic unda axsnas da iwinaswarmetyvelos man. Tumca daZabulobis xarisxi SeiZleba iyos kulturis mniSvnelovani aspeqti. zogierT kulturas SeiZleba axasiaTebdes daZabulobis maRali xarisxi, maSin roca sxvas naklebad.

wesebis sistema

kultura ar asaxavs raime erTi qcevis models, wess an Rirebulebas. is kavSirSia yvela am sistemis konstruqtTan. rogorc triandisma aRwera kultura moicavs damoukidebel magram urTierTdakavSirebul fsiqologiur komponentebs.

jgufebi da gaerTianeba

kultura arsebobs bevr safexurze—jgufis SigniT individebs Soris da qvejgufebs Soris. kulturis es gansazRvreba ergeba analizis bevr safexurs, magaliTad: msxvili kompania xSirad Sedgeba mravalricxovani ganyofilebebisgan, kompania mTlianobaSi iqneba wesTa sistema: kompaniis oficialuri politika(eqsplicituri wesebi) da araoficialuri saSualeba saqmis ganxorcielebisTvis (implicituri wesi)—romlebic Seadgenen am kompaniis organizaciul kulturas.

TviTgadarCenis uzrunvelyofa

wesTa sistema, romlebic Seadgenen kulturas aris jgufTa gadarCenis mTavari saSualeba.es wesebi aseve gvaZleven jgufSi gaerTianebis SesaZleblobas; uzrunvelyofen socialuri wyobis safuZvels qaosis magivrad. isini aseve saSualebas aZleven jgufebs gamoavlinon survilebi da saWiroebebi jgufis gadasarCenad da gasaerTianeblad.

wyobileba, Rirebulebebi, warmodgenebi, normebi da qceviTi

modelebi

es modelebi ar warmoadgenen fizikur an dakvirvebad atributebs, iseTebs rogoricaa: kanis feri, saxis gansakuTrebulobebi da a.S. es ar aris kavSirSi moqalaqeobasTan an regionebis cxovrebiseul faqtebTan. es ufro exeba ideebs, mowyobas, Rirebulebas rac warmodgenilia TiToeuli adamianis fsiqikaSi, romelic ekuTvnis kulturas. kulturis es aspeqtebi arsebobs aramarto adamianTa fsiqikaSi, aramed socialur cnobierebaSi. qcevis saerTo modelebi namdvilad dakvirvebadia da xSiradaa warmodgenili ritualebSi an qcevis avtomatur paternebSi, romlebic warmoiSveba saerTo kulturuli Rirebulebebis ZalaSi da qceviT normebSi. am elementebis dakompleqteba warmoadgens kulturis subieqtur aspeqtebs. Cven vTvliT, rom saWiroa SevamciroT kulturis obieqturi elementebi da TvliT, rom subieqturi elementebi ufro mniSvnelovania kulturis zegavlenis qcevaze.

saerTo jgufebs Soris

jgufebs Soris msgavseba damokidebulia imaze Tu ramdenad gamoyofen erTidaigive Rirebulebas, wyobas an qcevis models raime konkretuli jgufis wevrebi. aq ar moiazreba fizikuri msgavseba, ufro ainteresebT fsiqologiuri msgavsebebi kulturis warmomadgenlebs Soris.

sxvadasxva meTodiT realizebuli TiToeuli specifikuri

gaerTianebebi

adre aRniSnavdnen, rom kultura aRwerda jgufis gaerTianebis saSualo tendenciebs, magram aq aRwers zustad qcevis yvela aspeqts gaerTianebul jgufSi. calkeuli gaerTianeba warmoadgens Rirebulebebis matarebels, am kulturis qcevis modelebs da a.S. isini demonstrirebas ukeTeben im gansxvavebulobebs, romlebic arsebobs kulturaSi, individualur gansxvavebulobaze dayrdnobiT. isini demonstracias ukeTeben individualur gansxvavebulobebs TavianT damokidebulebebs an komformulobas kulturisas. individualuri gansxvavebulobebis miReba kulturaSi aformirebs erTerT mTavar gagebas struqturuli naklovanebebis da aseve kavSirSia daZabuli da Tavisufali sazogadoebis klasifikaciasTan, rac SemogvTavaza piltom.

calsaxad mdgradi Taobidan Taobaze gadacema

kultura_es aris wesTa sistema, romlebic aris myari , calsaxad mdgradi droTa ganmavlobaSi da rac aseve mTavaria jgufis SigniTa gaerTianebisTvis. wesebis sistemis ZiriTadi aspeqtebi gadaecema Taobidan Taobas.

SesaZlebeli cvlilebebi droTa ganmavlobaSi

miuxedavad kulturis calsaxa mdgradobisa, is arasdros ar aris statistikuri.rogorc adre iTqva , kultura_es aris dinamikuri mocemuloba romelic yovelTvis aris daZabul urTierTobaSi qcevasTan, wyobilebasTan , RirebulebebTan da normebTan , romlebic man unda aRweros.gaerTianebebi icvleba droTa ganmavlobaSi da ramdenadac kultura arsebobs urTierTdamokidebulebaSi sakuTar komponentebTan, daZabuloba qmnis SesaZleblobas imisTvis raTa kulturas SeeZlos iyos cvalebadi droTa ganmavlobaSi.cvlilebebi gardauvalia , rodesac kulturis aRmweri sisitema ufro zustad ar axaseaTebs gabatonebul saSualo tendencias jgufisas.

daskvna ( reziume)

kulturis es gansazRvrebebi msgavsia bevri Zveli gansazRvrebisa , gansakuTrebiT zogadi fsiqologiuri atributebiTa da daxasiaTebebiT, asevev is rom gadaecema kulturuli elementebi Taobodan Taobas. is gansxvavdeba Zveli gansazRvrebebisgan ufro farTo gagebiT jgufTaSorisi urTierTobebis_aramarto adamianTa jgufebis , asevev jgufebis romlebic qmnian ufro did jgufs. is gvaZlevs saSualebas gavigoT kultura socialur struqturebSi da sazogadoebaSi mravalricxovani doneebiT, iseTebiT rogoricaa : individebi ojaxis SigniT,ojaxebi sazogadoebis SigniT, sazogadoebebi regionSi da regionebi qveynebSi; an individebi ganyofilebis SigniT, ganyofilebebi organizaciis SigniT da organizaciebi saerTaSoriso sazogadoebebSi. kultura SeiZleba aRvweroT yvela im analizis safexurze , romelic damokidebulia individze , jgufebze da socialur struqturebze.

ra tipis faqtorebi axdenen gavlenas kulturaze?

gadarCenis faqtorebi

kulturebi exmareba jgufebsa da individebs gadarCenaSi, individebis moTxovnilebebis gazomvebiTa da jgufebis resursebis gaTvaliswinebiT is axdens maTi am saWiroebebis dakmayofilebas. es wesi ideaSi sworia , Tumca roca vlaparakobT primitiul kulturebze cota resursebiTa da SezRuduli teqnologiebiT , an Tanamedrove urbanizirebul kulturebze , romlebis arseboben dResdReisobiT msoflios bevr qveyanaSi _ aman SeiZleba dabados kiTxva Tu sad rogor xdeba es. gadarCenis aucileblobis CaTvliT , kulturebi exmarebian airCion qceva, wyoba , Rirebuleba da azri, romelTac SeuZliaT stimulireba gaukeTon resursebis gamoyenebas gadarCenis moTxovnilebis dasakmayofileblad. amgvarad , rogorc ivarauda purtingma ,bevri aTasi SesaZleblobidan qcevis modelisa, adamianis repertuarSi, kulturebi exmarebian fokusireba gaakeTon adamianTa qcevisa da yuradRebis ramodenime SezRudul alternativaze, raTa maqsimalizacia gaukeTon maT efeqturobas arsebuli resursebisa da garemos gaTvaliswinebiT.

resursebi da mocemulobebi

qcevis arCevaze zegavlenas axdens ramodeniem faqtori, magaliTad garemo sadac arsebobs kultura iqoniebs zegavlenas kulturis xasiaTze. miwa , romelic moklebulia bunebriv resursebs , SeuZlia gamoaRviZos koleqtirma muSaobam da gaafarTovos garemo suli kulturis warmomadgenlebisa, da aseve safuZvlad daudos sxva jgufebTan urTierTdamokidebuleba, romelTac aqvT didi resursebi raTa gadarCes. es moTxopvnilebebi da damokidebuleba gamoiwvevs gansazRvrul psiqologiur daxasiaTebas da atributebs, romlebic avseben koleqtiur samuSaos , sazogadoebriv suls da urTierTdamokidebulebas. Tumca miwaze , didi resursebis sazogadoeba ganicdida nakleb moTxovnilebebs. aseT RirebulebebSi da wyobaSi iqneboda naklebmniSvnelovani kultura. kultura dakavSirebulia bevr ramesTan. iyo naCvenebi , rom bevri rame damokidebulia aramarTo kulturul maCvenebelze , cnobili rogorc individualizmi , aramed rogorc nacionaluri emocionaluri xasiaTi. rodesac sazogadoeba xdeba ufro mdidari, maT ukve SeuZliaT miiRon resursebi da sxvebze naklebad arian damokidebulni,

mosaxleobis simWidrove

kulturaze gavlenas axdens dasaxlebis simWidrove. am dros saWiro xdeba didi socialuri wesrigi , raTa ifunqcioneros efeqturad. am sazogadoebebs SeuZliaT ganasxvavon ierarqia da damajgufeblebi, Sesabamisi fsiqologiuri atributebiT. umeteswilad vidre sazogadoeba dasaxlebuli naklebi simWidroviT.

teqnologia

kulturaze gavlenas axdens aseve teqnologia. komunikaciuri teqnologiebi( mobiluri telefonebis gamoyeneba da eleqtronuli werilebi) . kompiuterTa farTo gamoyenebam migviyvana damoukidebel muSaobamde , sxva adamianebze dayrdnobis Semcirebamde samuSaos Sesrulebisas da kolegebTan urTierTqmedebis moTxovnilebamde. Secvlil saxeebs aqvs potenciali Seitanin cvlilebebi fsiqologiur funqcionirebaSi da qcevaSi, roelTac aseve mivyavarT kulturis cvkamde.

klimati

klimati__kidev erTi faqtori , romelic aisaxeba kulturaze. jgufebi , romlebic cxovroben ekvatorTan axlos , cxel, notion da tropikul klimatSi, asaxaven cxovrebis saxes , romelic sagrZnoblas gansxvavdeba im cxovrebis saxisgan romelic mimdinareobs mkvdar da arqtikul zonebSi , sezonuri cvlilebebiT da amindis mkveTri cvlilebebiT. klimatis gansxvavebebi aisaxeba tansacmelze , ras atareben adamianebi, sakvebze_rasac iyeneben; danamatebis Senaxvis sestemebze; janmrTelobaze(infeqciuri da parazitologiuri daavadebebi_ rac gavrcelebulia cxel klimatis qveynebSi).adamianebi, romlebic cxovroben ufro cxeli klimatis pirobebSi SeiZleba iyvnen ufro Zilisgudebi . adamianebi , romlebic cxovroben polusis garSemo , isini organzebas gauweven TavianT cxovrebas miRebuli mzis SuqTan Sesabamisad. yvela es faqtori gavlenas moaxdens wyobilebaze , warmodgenaze da adamianTa qcevaze , aseve maT kulturazec.

kultura, rogorc individualuri da socialuri konstruqti

Cven xSirad vsaubrobT jgufis kulturaze, TiTqos is iyos erTiani, unitaruli gageba, romelic Tanabrad miesadageba jgufis TiToeul wevrs.magaliTad, roca vsaubrobT axloaRmosavleTis kulturaze, Cveulebriv, vgulisxmobT, rom axlo aRmosavleTSi mcxovrebi yvela xalxi SedarebiT homogenuria Tavis fsiqikur daxasiaTebaSi da qcevaSi. es daSveba aseve CarTulia kros-kulturul kvlevebSi. roca kvlevebSi erTmaneTs udareben a.S.S-s da barzilias da puerto-rikos mcxovreblebs, uSveben rom jgufis Sida wevrebi SedarebiT homogenurebi arian. cxadia garkveul doneze, kultura relevanturia jgufis yvela wevrisTvis, qmnian (Seadgenen) am kulturas. magram am wlebSi warmodgenili kulturis ganmarteba gvTavazobs ufro mets, vidre erTan, unitarul gagebas, romelic moklebulia individualur moqnilobas. am wignSi moyvanili kulturis ganmarteba uSvebs, rom kultura iseTive individualuri fsiqologiuri konstruqtia, rogorc – socialuri.

kulturaSi, adamianebs Soris gansxvavebebs SeiZleba davakvirdeT imis mixedviT Tu ra doniT iReben da inawileben isini ganwyobebs, Rirebulebebs, warmodgenebs da qcevebs, romlebic erTianobaSi qmnian kidec kulturas. Tu Tqven iqceviT am saerTo Rirebulebebis da qcevis modelebis Sesabamisad, maSin es kultura TqvenSi arsebobs. Tu Tqven ar iziarebT am Rirebulebes da qcevis modelebs, maSin Tqven ar xarT am kulturis nawili.

Tumca nebismieri kulturis normebi unda iyos relevanturi yvelasTvis am kulturis SigniT. aseve, sworia, rom es normebi Seefardeba sxvadasxva adamians sxvadasxva doneze (xarisxiT), swored kulturis arseboba anTropologiasa da sociologiaSi makrogagebis saxiT da fsiqologiaSi individualuri konstruqtis saxiT aqcevs mas rTul da saintereso fenomenad. Cvenma uunarobam, warsulSi vaRiaroT kulturis konstruqtebis da gagebis individualuri gansxvavebebi, ueWvelia xeli Seuwyo stereotipebis Camoyalibebas da SenarCunebas. stereotipebi – es aris Cvens mier garkveuli daSvebis gavrceleba erTi kulturis yvela warmomadgenelze. stereotipebi xSirad, Seicaven WeSmaritebis marcvals, magram isini iseve xSirad mcdaria, rogorc swori.

kultura da pirovneba

ის ფაქტი, რომ კულტურის შიგნით არსებობს ინდივიდუალური განსხვავებები, სვამს საკითხს, რომელიც ეხება განსხვავებებს კულტურასა და პიროვნებას შორის. თუკი კულტურა არსებობს როგორც ფსიქ.ფენომენი და მისი მატარებლები არიან სხვადასხვა ადამიანები (სხვადასხვა ხარისხით) მაშინ ხომ არ ვლაპარაკობთ ჩვენ სინამდვილეში პიროვნებაზე და არა კულტურაზე? იმან, რომ მე (ავტორმა) კულტურა განვსაზღვრე, როგორც სოციალურ-ფსიქოლოგიური ფენომენი, შლის განსხვავებებს კულტურასა და პიროვნებას შორის. პიროვნების ბევრი შტრიხი ნამდვილად სოციალურ-ფსიქოლოგიურია. კულტურას, როგორც აბსტრაქტული ფენომენის მიმართ დამოკიდებულებას, რომელიც არაა დაფუძნებული ფიზიკურ დახასიათებებსა თუ ეთნიკურ მიკუთვნებულობაზე, მივყავართ სწორედ ამ განუსაზღვრელობამდე, სწორედ ისევე, როგორც წარმოდგენას,რომ კულტურა შეიძლება იყოს განსხვავებული სხვადასხვა ადამიანისთვის.

კულტურის განსხვავება პიროვნული მახასიათებლისგან

არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებები იმაში, თუ როგორ განვსაზღვრავთ ჩვენ კულტურას და ტრადიციულად, რად თვლიან პიროვნებებს. პირველ რიგში, კულტურა არის ატიტუდების კონგლომერატი, რომელთაც იზიარებენ კულტურული ჯგუფის წევრები. თუმცა შეიძლება არსებობდეს განსხვავება იმაში, თუ რა ხარისხით იზიარებენ ჯგუფის წევრები ამ ატრუბუტებს. ჯგუფის წევრთა უმრავლესობა მაინც იზიარებს ყოველ მოცემულ ატრიბუტს. ეს დაშვება არ არის აუცილებელი ჭეშმარიტი იყოს პიროვნულ მახასიათებლებთან დაკავშირებით, განსაზღვრების მიხედვით, მიეკუთვნებიან ინდივიდუალურ განსხვავებებს ადამიანთა შორის. და არა განსხვავებებს იმაში, რა ხარისხით იზიარებენ ისინი ატრიბუტებს.(ანუ გავმიჯნეთ ატრიბუტები და პიროვნული მახასიათებლები. მთარგმნელის შენიშვნა)

მდგრადობა და უწყვეტობა

კულტურის მეორე ნიშვნელოვანი ასპექტია - მდგრადობა, რომელიც განსაზღვრულია, როგორც კულტურული ღირებულებების ქცევის მოდელების გადაცემა თაობიდან თაობაზე. მშობლები, ოჯახი, ნათესავები იმყოფებიან სოციალიზაციის აგენტების როლში, რომლებიც უზრუნველყოფენ რიტუალების, ჩვეულებების, წარმოდგენების, ნორმების გადაცემას ახალ თაობაზე. ძირითადად, ეს ხდება იმ ფორმით, როგორითაც თავად მიიღეს ისინი წინა თაობისგან. სკოლა, პროფესიული თუ სახელმწიფო დაწესებულებები წარმოადგენენ ინსტიტუციონალურ აგენტებს, რომლებიც ზუსტად იგივე როლს ასრულებენ, რასაც ადამიანური აგენტები. შესაბამისად, კულტურა ინახავს მნიშვნელოვან შეთანხმებულობას, მიუხედავად კულტურასა და ქცევას შორის არსებული დაძაბულობისა. ასეთი უწყვეტობა არაა აუცილებელი პიროვნული მახასიათებლებისთვის. პიროვნება, ჩვეულებრივ, აღიწერება ინდივიდის ატრიბუტებისა და მახასიათებლების მხრივ მხოლოდ მისი სიცოცხლის მანძილზე.

კულტურა, როგორც მაკროგაგება

ბოლო განსხვავება კულტურასა და პიროვნებას შორის დაკავშირებულია იდეასთან, რომ კულტურა არის მაკროგაგება, სოციალური ფენომენი. როგორც აღვნიშნეთ, კულტურა არსებობს არა მხოლოდ თითოეულ ადამიანში, არამედ როგორც სოციალური ფენომენიც, იარლიყი, რომელიც ასხავს ცხოვრების დაპროგრამებულ პატერნებს, რომლებიც ავითვისეთ და რომლებსაც შევეჩვიეთ. როგორც სოციალური იარლიყი, კულტურა ”ცხოვრობს საკუთარი ცხოვრებით”. აძლიერებს რა ქცევის მოდელებს, რომლებზეც ის გავლენას ახდენს. ამის გამო, კულტურას ახასიათებს ციკლური ბუნება, აკავშირებს რა თავის თავისებურებებს (როგორც სოც. იარლიყისა)თავის წევრების ინდივიდუალურ ქცევასთან. პიროვნების გაგებას ცოტა საერთო აქვს როგორც სოციალური იარლიყის მიკერებასთნ, ისე სოციალური იარლიყის კულტურულ ბუნებასთან.

კულტურა და მრავალფეროვნება

მე ჩამოვაყალიბე კულტურის ფუნქციური განსაზღვრება. ის დაფუძნებულია ფსიქოლოგიური პროცესების ფუნქციონირებაზე და არა სოციალურ კატეგორიებსა თუ კონსტრუქტებზე. ამის გათვალისწინებით, მიმაჩნია, რომ ადამიანთა ბევრი კატეგორია შეიძლება განვიხილოთ, როგორც კულტურული ჯგუფი. ეს კატეგორიები მოიცავს არა მარტო იმ ასპექტებს,რომლებიც კულტურასთან კავშირშია (მაგალითად, რასა ან ეთნობრივი მიკუთვნება), არამედ ისეთებსაც, რომლებსაც არ აქვთ კავშირი კულტურასთან. მაგ, გენდერი, სექსუალური ორიენტაცია ან უნარშეზრუდულობა. ასეთი ჯგუფის წევრებისთვის საერთი არა მხოლოდ გენდერი და სექსუალური ორიენტაციაა, მათ უფრო მეტი რამ აერთიანებთ- კულტურა, რომელიც მათ უნიკალურს და მრავალფეროვანს ხდის, განსაკუთრებით მათ ფსიქოლოგიასთან დაკავშირებით.

კულტურა და რასა

რასა- არ არის კულტურა. თუმცა ბევრი მათ სინონიმებივით იყენებს. ერთი რასის ორი წარმომადგენელი შეიძლება ძალიან გავდნენ ან ძალიან არ ჰგავდნენ ერთმანეთს თავისი კულტურული მიდრეკილებებით, ქცევებით, აზრებით და გრძნობებით. მრავალმა ადამიანმა, რომლებსაც აქვთ ერთნაირი რასული მემკვიდრეობა შეიძლება გაიარონ სოციალიზაციის ერთნაირი პროცესი და ამით ერთნაირად მიესადაგონ გარკვეულ კულტურას. როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ლათინურ-ამერიკულ, აფროამერიკულ თუ აზიურ კულტურაზე, ამ ჯგუფების შესახებ ჩვენი კონცეფციები შეიძლება იყოს საკმაოდ ზუსტი. თუმცა ისიც სწორის, რომ რასასა და კულტურას შორის ყოველთვის არაა აუცილებელი იყოს აბსოლუტური შესაბამისობა. თუ თქვენ დაიბადეთ გარკვეული რასის წარმომადგენლად, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ თქვენ იზიარებთ იმ კულტურას, რომელიც სტერეოტიპულია ამ რასისთვის. კულტურა, რასისაგან განსხვავებით - შეძენილია.

რასის განსაზღვრება

ჩვენ ვიყენებთ ტერმინ ”რასას” ისე, თითქოს ვოცოდეთ, თუ რას ვგულისხმობთ მასში, მიუხედავად ამისა, დღესაც მიმდინარეობს ცხარე კამათი იმის შესახებ, თუ რას ნიშნავს ის. ბევრი თანამედროვე მეცნიერი ამბობს, რომ მსოფლიოში არსებობს 3 ძირითადი რასა- ევროპეიდული, მონგოლოიდური და ნეგროიდული. მაგრამ რაების წარმომადგენლების უკანასკნელმა კვლევამ აღმოაჩინა 37 განსხვავებული რასა. აეიფ! თუმცა, დილეტანტები, როგორც წესი, რასას განსაზღვრავენ კანი, თმის ფერის და სხვა ფიზიკური მახასიათებლაბის გამოყენებით, ანთროპოლოგთა უმრავლესობა კი იყენებს პოპულაციებში შენების სიხშირეს (ვერ გავიგე).

იმის მიუხედავად, თუ რა ბიოლოგიურ და ფიზიკურ მახასიათებლებს ეყრდნობა ადამიანი რასის განსაზღვრისთვის, თვითონ რასის გაგება იმდენად ერთმნიშვნელოვანი არაა, როგორც ეს ადრე ეგონათ (ვიღაც-ვიღაცეებს:დ). ზოგი ავტორი მითუთითებს, რომ რასებს შორის განსხვავება თვითნებური და საეჭვოა. მეტიც, გენეტიკური სისტემების (მათ შორის სისხლის ჯგუფის, სისხლის პლაზმის ცილების და ფერმენტების ჩათვლით) კვლევამ მიუთითა გაცილებით მეტ შიდა ჯგუფურ განსხვავებებზე, ვიდრე ჯგუფთაშორის განსხვავებებზე.

კამათი მდგომარეობს რასების წარმოშობის საკითხზეც. გაბატონებული თეორიები მიუთითებენ ვიღაც საერთო წინაპარზე, რომელიც აფრიკაში გამოჩნდა 200ათასი წლის წინათ, რომელთა შთამომავლები გადასახლდნენ მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში. ამ თეორიის მხარდამჭერი მონაცემები მოიპოვება ფიზიკურ ანთროპოლოგიასა და არქეოლოგიაში. თუმცა სხვა თეორიები და მათი მხარდამჭერი მონაცემები ეწინააღმდეგებიან პირველ მოსაზრებას და ვარაუდობენ, რომ უკვე 2 მილიონი წლის წინ არსებობდნენ ადამიანები მსოფლიოს ბევრ რეგიონში და რეგიონებს შორის ხდებოდა შერევის პროცესი.

რასა, როგორც სოციალური კონსტრუქტი

დღეს მრავალი ფსიქოლოგი და სოციალური მეცნიერი შეთანხმდებოდნენ, რომ რასა არის უფრო სოციალური კონსტრუქტი და არა ბიოლოგიური არსი. მაგალითად, ხიშფილდი ვარაუდობს, რომ ადამიანებს აქვთ მიდრეკილება შექმნან კატეგორიები, განსაკუთრებით ისეთი, რომლებიც კავშირშია ადამიანის ხასიათთან. რამდენადაც ამ კატეგორიების ფორმირების პროცესში იყენებენ ადვილად იდენტიფიცირებად ფიზიკურ მახასიათებლებს, ”რასა” ხდება ამ პოპულარული თეორიების ცენტრალურ გაგებად (ცნებად) და სწორედ ამის გამო იღებს კოგნიტურ და სოციალურ მნიშვნელობას.

როგორც ზოციალური კონსტრუქცია, რასა აყენებს სხვა პრობლემების მთელ რიგს. სოციალურად კონსტრუირებულ რასებს შორის კატეგორიული საზღვრები არ არის დადგენილი და ვარირებენ კონსტრუქტის შესაბამისად. ხოლო რადგანაც, რასა სოციალური კონსტრუქციაა, ადამიანები სხვადასხვა საზოგადოებაში და კულტურაში განსხვავდებიან რასის თავიანთ განსაზღვრებებში. კონკრეტულ კულტურებში რასა არის გასაზომი შკალის გასწვრივ მდებარე კონტინიუმი და არა კატეგორიული ან ნომინალური მოცემულობა. მრავალი ბრაზილიელი თვლის, რომ რასა არ გადმოეცემა მამკვიდრეობით, ის ვარირებს ეკონომიკური ან გეოგრეფიული მობილობის შედეგად. ზოგიერთ კულტურაში საციოეკონომიკური მობილობა დაკავშირებულია ისეთი ფიზიკური მახასიათებლების ცვლილებასთან, როგორიცაა კანის ფერი და თმის სტრუქტურა.

ვეთნხმები ბევრ სხვა ავტორს, რომ რასებს შორის ფსიქოლოგიური განსხვავებების კვლევას, ამ მსგავსება-განსხვავებების საფუძვლად მდებარე მიზეზების ცოდნის გარეშე, აქვს ძალიან მცირე მეცნიერული თუ პრაქტიკული მნიშვნელობა. ეს მიზეზები კულტურის ნაწილია, რადგანაც კულტურა, როგორც ფუნქციონალური ფსიქოლოგიური ფენომენი, აპირობებს იმას, თუ რა არის სხვადასხვა რასისითვის ფსიქოლოგიურად მნიშვნელოვანი. განსაზღვრულია თუ არა რასა, როგორც ბიოლოგიური არსი, ან სოციალური კატეგორია. კულტურა - აი რა ავსებს რასას შინაარსით და რისი განხილვაა საჭირო ფსიქოლოგებისათვის.

კულტურა და ეთნიკურობა

ეთნიკურობა - კიდევ ერთი ტერმინი, რომელიც იხმარება რასისი და კულტურის სინონიმად (ბავშვებო აქ საუბარია გაუნათლებელ ხალხზე და არა ჩვენზე. ცვენ ხომ ვიცით რა რა არის!:დ), როცა საუბრობენ საერთო ნაციონალობის, გეოგრაფული წარმომავლობის, კულტურის თუ ენის მქონე ჯგუფებზე. ეთნიკურობის გაგება საწყისს იღებს ბერძნული სიტყვიდან ”ეთნოს”, რაც ნიშნავს ერთი ტომის ადამიანებს.

ფსიქოლოგები, ჩვეულებრივ, იყენებენ ეთნიკურობას, როგორც ადამიანთა შორის განსხვავების აღსაწერ კატეგორიას, თუმცა ამ შემთხვევაში შეიძლება მივიღოთ უფრო დესტრუქციული შედეგები, ვიდრე კონსტრუქციული. მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქ ფენომენთა ფართო სპექტრში ინფორმაცია ეთნიკური განსხვავებების შესახებ შეიძლება იყოს სასარგებლო თავისთავად, არ ხსნის ეთნიკურობასა და ფსიქოლოგიას შორის კავშირის ბუნებას. ეთნიკურობასთან დაკავშირებული რომელი ცვლადები აგებენ პასუხს ინდივიდებსა და ინდივიდთა ჯგუფებს შორის ფსიქოლოგიურ განსხვავებაზე? ეთნიკურობის, როგორც კატეგორიული ერთეულის გამოყეება ნაკლებ გვეხმარება ამ საკითხის გასაჭრაში. მარტივი ენით რომ ვთქვათ, ადამიანის, მხოლოდ ეთნიკურობის ცოდნა ნაკლებად ხსნის ისეთ პასუხებს, როგორიცაა კოგნიტური შესაძლებლობები, ემოციები, მოტივაცია თუ ჯანმრთელობა.

ეთნიკურობის საკვანძო საკითხები

ეთნიკურობის, როგორც კატეგორიულობის ერთეულის ნაკლოვანებების გათვალისწინებით, ფსიქოლოგები უნდა გამოვიდნენ ეთნიკური იარაღების უბრალო გამოყენების ჩარჩოებიდან. ინდივიდუალურის თუ ჯგუფური ფსიქოლოგიის განსხვავებების ახსნისას, ფინიმ გამოყო ეთნიკურობის 3 ძირითადი ასპექტი, რომლებიც დამატებით ყურადღებას საჭიროებენ; ესენია:

1. კულტურული ნორმები და ღირებულებები;

2. ეთნიკური იდენტობის ძალა, რელიგიურობა და მნიშვნელობა;

3. უმცირესობის სტატუსთან დაკავშირებული განწყობები;

რა თქმა უნდა, მე ვეთანხმები კულტურაზე , როგორც ფსიქოლოგიურ ფუნქციონირების საფუძვლადმდებარე დეტერმინანტზე აქცენტის გაკეთებას. კულტურა ეთნოჯგუფურ განსხვავებებს ნათელს ხდის და ფსიქოლოგებმა, რათა გაიგონ და აღწერონ ეთნიკურობა, ყურადღება უნდა გაამახვილონ მასზე; ასევე, ფანის მიერ გამოყოფილ მის დანარჩენ ფაქტორებზეც.

კულტურა და ნაციონალობა

თავის ყველაზე მკაცრი მნიშვნელობით, ნაციონალობა უკავშირდება იმ ქვეყანას, რომელშიც ცხოვრობს ადამიანი. მაგ, განსხვავებული ეთნიკურობის მქონე ადამიანებს აშშ-ში ეძახიან უბრალოდ ამერიკელებს. ანალოგიურად, ადამიანი საფრანგეთიდან არის ფრანგი, ხოლო იაპონიიდან - იაპონელი. ნაციონალობა არის კიდევ ერთი ცვლადი, რომელიც ხშირად გამოიყენება კულტურასთან ერთად. მაგალითად, ხშირად საუბრობენ ფრანგულ, გერმანულ, იაპონურ და დაჟე ამერიკულ კულტურაზეც კი. ე.ი. ჩვენს ენაში ხშირად ვათანაბრებთ ნაციონალობას კულტურასთან.

უფრო მეტად ეს ვლინდება კროს-კულტურულ კვლევებში. მათგან ბევრში მკვლევარები ხშირად იღებენ შედეგებს სხვადასხვა ქვეყნის შერჩევებიდან. როცა ისინი აღმოაჩენენ ხოლმე განსხვავებას შერჩევებს შორის, ამ განსხვავებებს მიიჩნევენ კულტურის ფუნქციას და არა ქვეყნის. ე.ი. მკვლევარები ხშირად ვარაუდობენ, რომ კულტურა წარმოადგენს ქვეყნის საფუძველს, საყრდენს.

შესაძლოა, ეს არც ისე მცდარი დაშვებაა, სხვადასხვა ქვეყნები და ნაციონალობები დაკავშირებულია სხვადასხვა კულტურასთან, და კულტურის გაგების და კვლევის ჩატარების ეს მეთოდი იკავებს თავის ადგილს კროს-კულტურული ფსიქოლოგიის ისტორიაში. მაგრამ ასეთ პრაქტიკასაც თავისი პრობლემები აქვს. ნაციონალობა, როგორც ასეთი, კულტურა არაა. მაგალითად, თუ ადამიანი საფრანგეთიდანაა, არაა აუციელებელი ის იქცეოდეს იმასთან შესაბამისად, რაც ჩვენ მიგვაჩნია დომინირებულად ფრანგულ კულტურაში ან ჩვენი სტერეიტიპების შესაბამისად, რომლებიც უკავშირდება ფრანგებს. ისევე, როგორც კულტურა არ შეესაბამება რასას ან რასულ სტერეოტიპებს, ის ყოველთვის არაა თანხმობაში ნაციონალობასთან ან მოქალაქეობასთან. ადამიანის პასპორტი აუცილებლად არ განსაზღვრავს მის კულტურულ ღირებულებებს.

ნაციონალობისა და კულტურის გათანაბრება კიდევ იმითაცაა პრობლემატური, რომ ეს ფაქტი იგნორირებას უკეთებს ერთ ქვეყანაში რამდენიმე სხვადასხვა კულტურის არსებობას. თუ დავუშვებთ, რომ ყველა აშშ-ელი არის ამერიკული კულტურის მატარებელი, მაშინ, ჩვენ იგნორირებას ვუკეთებთ იმ მრავალ კულტურას, რომელიც წარმოდგენილია აშშ-ში. მსგავსი კულტურული მრავალფეროვნება ბევრი ქვეყნისთვის არის დამახასიათებელი.

როგორც რასისა და ეთნიკურობის შემთხვევაში, ნაციონალობის ფსიქოლოგიასთან მიმართებაში, მნიშვნელოვანია არა მოქალაქეობა, როგორც ასეთი, არამედ, კულტურული განწყობები და ღირებულებები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ინდ. და ჯგუფურ ფსიქოლოგიაზე. ფსიქოლოგები უნდა გამოვიდნენ ნაციონალური განსხვავებების აღწერის ჩარჩოდან, რათა შეისწავლონ ფუნქციონალური ფსიქოლოგიური კულტურის რომელ ასპექტებს შეუძლიათ გამოიწვიონ ნაციონალური განსხვავებები ფსიქ ფუნქციონირების სხვადასხვა სფეროში.

კულტურა და გენდერი

ფსიქოლოგები მიჯნავენ ტერმინებს- სქესი და გენდერი. სქესი მიეკუთვნება ქალსა და მამაკაცს შორის ფიზიოლოგიურ განსხვავებებს. შესაბამისად - ტერმინი სქესობრივი როლო უკავშირდება სქესობრივ განსხვავებებს და კვლავწარმოების პროცესს. ამის საპირისპიროდ, გენდერი მიესადაგება ქცევას ან ქცევის პატერნებს (ნიმუშებს, მოდელებს), რომელთაც საზოგადოება მიიჩნევს ადეკვატურს ქალისთვის და მამაკაცისთვის. ეს ქცევის პატერნები შეიძლება იყოს ან არ იყოს კავშირში სქესთან ან სქესობრივ როლთან. გენდერული როლი შეესაბამება იმას, თუ რა ხარისხში ითვისებს ადამიანი გენდერ-სპეციფიკურ და ადეკვატურ ქცევას, რომელსაც მისი კულტურა განსაზღვრავს.

ფსიქოლოგიური გენდერული განსხვავებების გასაგებად და აღსაწერად აუცილებელია რომ გავცდეთ ქალსა და მამაკაცს შორის ბიოლოგიური, ანატომიური და ფსიქოლოგიური განსხვავებების ჩარჩოებს. გენდერული განსხვავებები გამოწვეულია ფსიქოლოგიურ კულტურებს შორის განსხვავებით, რომელიც ქალსა და მამაკაცში არსებობს. ეს ნიშნავს, რომ გენდერული განსხვავება არის კულტურული განსხვავება და შეიძლება ვთქვათ, რომ ქალები და მამაკაცები მიეკუთვნებიან სხვადასხვა კულტურას. რა თქმა უნდა, ისინი შეიძლება მიეკუთვნებოდნენ რამე უფრო დიდ კულტურასაც (მაგ, ნაციონალური კულტურა) და მათი გენდერული კულტურები არსებობდნე ამ დიდი კულტურის შიგნით. აი კიდევ ერთი მაგალითი იმისა თუ როგორ შეიძლება კულტურის გაგება ანალიზის სხვადასხვა დონეზე.

კულტურა და ქმედუუნარობა

ადამიანის ქმედუუნარობა ქმედუნარიანობისგან განსხვავდება იმით, რომ მათთვის დამახასიათებელია გარკვეული ფიზიკური დარღვევა - მაგ, გრძნობის ორგანოების, კიდურების თუ სხეულის სხვა ნაწილების. მიუხედავად იმისა, რომ არასპეციალისტები, როგორც წესი, ქმედუუნარობის ძირითად განსხვავებას მიიჩნევენ ფიზიკურ დარღვევებს, ფსიქოლოგიურმა კვლევებმა აღმოაჩინა ასევე ძალიან მნიშვნელოვანი სოც ფსიქოლოგიური ქმედუუნარობის ხასიათი. რასაკვირველია, ქმედუუნარო ადამიანები იზიარებენ იგივე გრძნობებს, აზროვნებას, მოტივაციებს, რასაც სხვა დანარჩენი ადამიანები. თუმცა, ისინი, ასევე, იზიარებენ სპეციფიკურ, უნიკალურ აზროვნებას და გრძნობის სახეებს, ფორმებს, რომლებიც დამყარებულია მათ დარღვევებზე. რადგანაც მათ აქვთ გარკვეული უნიკალური ფსიქოლოგიური განწყობები, შეხედულებები, წარმოდგენები, ქცევის მოდელები, ნორმები და ღირებულებები, ისინი აზიარებენ საერთო კულტურას. უკანასკნელ წლებში ზოგმა ავტორმა დაიწყო ქმედუუნაროთა კულტურის შესახებ წერა. ეს ნაშრომები შუქს ჰფენს ამ ჯგუფის ადამიანთა უნიკალურ ფსიქოლოგიურ და სოციოკულტურულ მახასიათებლებს. და კიდევ ერთხელ მიმართავს ჩვენს ყურაღებას გავიგოთ ქმედუუნარო ადამიანების ფსიქ.ხასიათი. თუ ამ კუთხით შევხედავთ, კვლევა, რომლის მონაწილეეებიც არიან ქმედუუნარო ადამიანები, შეიძლება ჩავთვალოთ კროს-კულტურული კვლევის კიდევ ერთ ფორმად რადგან ეს კვლევა ადარებს არამხოლოდ დარღვევის არსებობა-არარსებობას, არამედ, უფრო მნიშვნელოვან კულტურულ პირობებს.

კულტურა და სექსუალური ორინტაცია

ადამიანები გარშემომყოფებთან ამყარებენ გარკვეულ სექსუალურ ურთიერთობებს, და ადამიანთა ტიპი, რომელთანაც ისინი ამყარებენ მსგავს ურთიერთობებს, შეადგენენ მათი სექსუალური ორიანტაციის მნიშვნლოვან ასპექტებს. ჩვენ ამ ურთიერთობებს განვიხილავთ როგორც ერთერთ ან უმნიშვნელოვანეს განმსაზღვრელ დახასაითებას ადამიანის სექსუალური ორიენტაციისა. მაგრამ სექსუალური ორიენტაციის (ჰომო,მონო თუ ბი) ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტია კონკრეტული ფსიქ.ასპექტები , რომლებსაც იზიარებს ყოველი ორიენტაცია და რომელიც მისთვის უნიკალურია. ეს განმასხვავებელი ფსიქოლოგიური დახასიათებები მართლაც შეიძლება იყოს კულტურული. ფაქტობრივად, ადამიანთა საერთო ფსიქ. ატრიბუტების გაგება, რომლებიც იზიარებენ ერთ სექსუალურ ორიენტაციას, როგორც კულტურული ატრიბუტებისა (მაგალითად, გეების კულტურა) უკანასკნელ წლებში გახდა არა მარტო მოდური, არამედ კარგად მიღებადი ფსიქოლოგიაში.

კულტურა და პოპულარული კულტურა

დროდადრო, ზოგიერთ მოდურ გატაცებებს, რომლებიც „მოდიან და მიდიან“, უწოდებენ „კულტურას“, მ.ი.ს–ში (მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები) და ყოველდღიურ საუბრებში კულტურის ამ ტიპს, ასევე, უწოდებენ „პოპულარულ კულტურას“. როგორც წესი, „პოპულარული კულტურის“ გაგება მიესადაგება მუსიკალურ მიმდინარეობებს, სახვით ხელოვნებას, მოდას, რომლებმაც მოიპოვეს პოპულარობა ადამიანთა გარკვეულ ჯგუფებში.

რა თქმა უნდა, პოპკულტურასა და კულტურას შორის არსებობს ზოგიერთი მსგავსება – შესაძლოა უფრო მეტად მნიშვნელოვანი მათ შორის არის რაღაც საერთო გამოვლინებები და მათი მნიშვნელოვნება ამ ჯგუფის წევრების თვალში. თუმცა არსებობს მნიშვნელოვანი განსხსვებები პირველ რიგში, პოპულარული კულტურა არ შეიცავს თავის თავში ფსიქოლოგიური ატრიბუტების ფართო სპექტრის გაყოფას სხვადასხვა ფსიქოლოგიურ დომენებზე. კულტურა მოიცავს განწყობებს, ნორმებს, ქცევებს; პოპკულტურა კი უშვებს გარკვეული ტიპის გამოვლენების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას, მაგრამ ის არ შეიცავს ცხოვრების სტილს (ობრაზ ჟიზნი)

მეორე მნიშვნელოვანი განსხვავება ეხება კულტურის გადაცემას თაობებზე. პოპკულტურა უდგება ღირებულებებს, რომლებიც ჩნდებიან და ქრებიან რამდენიმეწლიან მონაკვეთში, როგორც მოდური გატაცებები ან მიმდიანრეობები. კულტურა კი შედარებით სტაბილურია დროში და თაობიდან თაობამდე, მიუხედავად მისი დინამიკურობისა და ცვლილების პოტენციალისა.

ამრიგად, მიუხედავად იმისა, რომ კულტურასა და პოპკულტურას შორის ბევრი მსგავსებაა, არსებობს ბევრი მნიშვნელოვანი განსხვავებაც. ამ წიგნში აღწერილი კროს–კულტურული ფსიქოლოგიური ლიტერატურა დაკავშირებულია კულტურასთან და არა პოპკულტურასთან. (თუმცა – პოპკულტურის ფსიქოლოგია – ძალიანაც იმსახურებს განხილვას და ყურადღებას)

პანკულტურული პრინციპები და კულტურულ–სპეციფიკური განსხვავებები

ეთიკები და ემიკები

კროს–კულტურულ კვლევებში კონცეპტუალიზაციის ერთ–ერთი პრინციპია ეთიკებისა და ემიკების ცნების (გაგების) გამოყენება. ეთიკები მიეკუთვნება ცხოვრების იმ ასპექტებს, რომლებიც, როგორც ჩანს, თანხმდებიან სხვადასხვა კულტურებში. ე.ი. ეთიკები დაკავშირებულნი არიან უნიკალურ ან პანკულტურულ ჭეშმარიტებებთან ან პრინციპებთან. ამის საპირისპიროდ, ემიკები ეხებიან ცხოვრების იმ ასპექტებს, რომლებიც სხვადასხვა კულტურისათვის განსხვავებულია. შესაბამისად, ემიკები დაკავშირებულია კულტურულ–სპეციფიკურ ჭეშმარიტებებთან და პრინციპებთან. ეს ტერმინები სათავეს იღებენ ენის იმ კვლევიდან, სადაც ფონეტიკა შეესაბამებოდა ენის ასპექტებს და ვერბალურ ქცევას, რომლებიც ახლავს სხვადასხვა კულტურას,ხოლო ფონემები – ენის ასპექტებთან, რომლებიც სპეციფიკურია კონკრეტული ენისა და კულტურისათვის. ბერი იყო ერთ–ერთი პირველი, რომელმაც გამოიყენა ეს ლინგვისტური გაგებები ქცევის უნიკალური ასპექტების აღსაწერად კულტურული ფარდობითობის საწინააღმდეგოდ.

ეთიკებისა და ემიკების გაგებები სასარგებლოა, რადგან ისინი მიუთითებენ იმაზე, თუ რა უნდა გავიგოთ ჭეშმარიტებად. თუ ჩვენ ვიცით ადამიანზე ისეთი რამ, რასაც მივიჩნევთ ჭეშმარიტებად, და ეს არის ეთიკ–შტრიხი (ე.ი. უნივერსალური შტრიხი), მაშინ ჭეშმარიტება იქნება საერთო ყველასათვის, მიუხედავად კულტურული მიკუთვნებისა. ხოლო თუ ის, რაც ვიცით ადამინის ქცევის შესახებ და განვიხილავთ ჭეშმარიტებად, ის არის ემიკ–შტრიხი (ანუ კულტურულად სპეციპფიკური), მაშინ ის, რასაც ჩვენ მივიჩნევთ ჭეშმარიტებად, არაა აუცილებელი, რომ სხვა კულტურის წარმომადგენლებმაც მიიჩნიონ ის ჭეშმარიტებად. ფაქტობრივად, ეს ჭეშმარიტებები შეიძლება იყოს განსხვავებული. ამ შემთხვევაში ეს ჭეშმარიტებები იქნება შეფარდებითი და არა აბსოლუტური. ჭეშმარიტების ასეთი განსაზღვრა გვაიძულებს გადავხედოთ იმას, რასაც ჩვენ მივიჩნევთ ჭეშმარიტებებად.

კროს–კულტურული კვლევები გვაძლევენ ეთიკებისა და ემიკების უამრავ მაგალითს. მართლაც, კულტურათა კვლევის ერთ–ერთი ძირითადი ამოცანაა იმის დადგენა, ადამიანის ქცევის რომელი ასპექტებია ეთიკ–შტრიხები და რომელი –– ემიკ–შტრიხები. ერთ–ერთი ძირითადი და მნიშვნელოვანი მომენტი, რომელიც უნდა გვახსოვდეს ადამიანებისა და ჯგუფებს შორის კულტურული განსხვავებების კვლევისას, არის ეთიკებისა და ემიკების არსებობა.

რა უფრო მეტია –– ეთიკები თუ ემიკები

კროს–კულტურული ფსიქოლოგების უმრავლესობა თანხმდება, რომ ემიკები იმდენივეა (თუ არ მეტი), რამდენიც ეთიკები. ე.ი. განსხვავებული კულტურის წარმომადგენლები ნამდვილად განსხვავდებიან ადამიანური ქცევის მრავალ ასპექტში. გარკვეულწილად, ეს არაა გასაკვირი. თითოეული კულტურა ევოლუციონირებს თავისებურად, რათა ეფექტურად „მართოს“ ადამიანთა ქცევა, მათი გადარჩენის უზრუნველსაყოფად. არსებული ვარიანტები განსხვავდებიან მოსახლეობის სიმჭიდროვის, რესურსების ხელმისაწვდომობის, კეთილდღეობის დონის და სხვა ფაქტორების შესაბამისად.რამდენადაც ყოველმა კულტურამ უნდა დააკმაყოფილოს ფიზიკური და სოციალური გარემოს მოთხოვნილებები, ეს არჩევანი გამოიხატება კულტურის შიგნით ადამიანების ემიკ–ასპექტების სახით.

მიუხედავად ამისა, სხვადასხვა კულტურის წარმომადგენლებს შორის არსებობს გაცილებით მეტი მსგავსება, ვიდრე განსხვავება, განსაკუთრებით მიზნებისა და კეთილი ნების დონეზე (ეგრე ეწერა ზუსტად, გეფიცებით არ ვიგონებ არაფერსJთარჯიმან–რეფერენტის შენიშვნა). ამ მსგავს საფუძვლად მდებარე კონსტრუქტებს შეიძლება ჰქონდეთ მრავალნაირი ქცევითი მანიფესტაცია (გამოვლინება), რომლებსაც ჩვენ ვაკვირდებით ყოველდღიურ ცხოვრებაში და რომლებზეც ვკონცენტრირდებით, როცა საუბარი მიდის კულტურისა და მრავალფეროვნების შესახებ.

„უნივერსალურობა და შედარებითობა“ „ბუნება და აღზრდა“–ს წინააღმდეგ

ეთიკები და ემიკები ქმნიან დაძაბულობას უნივერსალურ და კულტურულად სპეციფიკურ ჭეშმარიტებებს შორის. სწორედ ეს კონსტრუქტები განიხილებიან უნივერსალურობისა და კულტურული ფარდობითობის ტერმინებში. ზოგმა ადამიანმა შეიძლება ივარაუდოს, რომ ეს პროცესები მოცულია კითვით „ბუნება თუ აღზრდა?“ ბუნება დაკავშრებულია ბიოლოგიასა და გენეტიკურ მემკვიდრეობასთან. ხოლო აღზრდა – გარემოსა და სწავლების გავლენასთან ფსიქოლოგიური ხასიათის ჩამოყალიბებაზე. ჩემი აზრით, ბუნებისა და უნივერსალობის გათანაბრება პრობლებურია იმ მიზეზით, რომ ფსიქოლოგიური შტრიხები უნივერსალური შეიძლება იყოს კულტურით განპირობების შედეგად და არა მაინცდამაინც ბიოლოგიური წინასწარგანპირობების შედეგად. ამიტომ ბიოლოგიასა და უნივერსალობას შორის მიმართება არაა აუცილებელი იყოს „ერთი–ერთთან“.

ეთიკები და ემიკები, როგორც ადამიანის ქცევის პოლუსები

მნიშვნელოვანია იმის აღიარება, რომ ეს იდეები წარმოადგენენ ადამიანის ქცევის ურთიერთსაწინააღმდეგო პოლუსებს, უნივერსალურობა ერთ პოლუსზეა, ხოლო კულტურული ფარდობითობა –– მეორეზე. სამწუხაროდ, რაცა პოლარიზებას ვუკეთებთ მნიშვნელოვან ცნებებს (გაგებებს), არსებობს ტენდენცია, ავირჩიოთ მიდგომა „ან – ან“ განსხვავების გაგებისას. როცა ვაკვირდებით ან ვხსნით ადამიანის ქცევას, ჩვენ ხშირად ვცდილობთ მოვათავსოთ ის ეთიკ– ან ემიკ–კატეგორიაში. თავად ეს კატეგორიზაციის პროცესიც კი შეიძლება იყოს კულტურით შეზღუდული. მაგალითად, რომელიმე ერთი კატეგორიის ძიებამ, რომელსაც უკავშირდება გარკვეული ქცევის მოდელები, შეიძლება მართლაც აირეკლოს აზროვნების დასავლური, უფრო ზუსტად კი ამერიკული სტილი, რომლითვისაც დამახასიათებელია საკუთარ თავში უნიკალურობის ძიება, რაც ზოგადად, სახასიათოა ინდივიდუალისტური კულტურებითვის.

universaluri da da kulturul-specifikuri qcevis erTdrouloba

adamianis qcevaze kulturis zegavlenis gagebisaTvis, SeiZleba ufro produqtiuli iyos msjelobis sxva forma, imis garkvevis magivrad , miekuTvneba Tu ara Cvens mier dakvirvebuli qceva eTikebis Tu emikebis jgufs, Cven SegviZlia vikiTxoT Tu rogor SeiZleba es qceva miekuTvnebodes eTikebs (universaluri) an emikebs (an kulturulad damokidebuli) erTsa da imave dros. SesaZlebelia am qcevis zogierTi Semadgeneli nawili an aspeqti miekuTvneba an eTikebs an emikebs

magaliTisTvis , warmovidginoT rom Tqven saubrobT sxva kulturis warmomadgenel qalTan. masTan saubrisas Tqven amCnevT rom is gaurbis TvalebiT kontaqts , rodesac saubrobs, da ar giyurebT maSinc, rodesac Tqven esaubrebiT. im iSviaT SemTxvevebSi, rodesac SemogxedavT, misi Tvalebi aucileblad gaurbian Tqvens Tvalebs. Tqveni kulturuli poziciidan Tqven SeiZleba ifiqroT rom is arakeTilganwyobilia Tqvens mimarT; Tqven SeiZleba Tavi igrZnoT damcirebuladac ki da uari TqvaT, masTan urTierTobis gagrZelebaze. Tqven SeiZleba ar ganicdideT masTan ndobis da siaxlovis SegrZnebas. magram SesaZlebelia is ubralod im kulturis warmomadgenelia , romelSic pirdapiri mzera ar aris kargi toni an iTvleba qedmaRlobad; SesaZlebelia mosaubris upativcemulobadac ki, SeiZleba is sworad amitomac garidebT Tvals. ra Tqma unda, aseT qceviT gansxvavebebs aqvs realuri da praqtikuli Sedegebi yoveldgiur cxovrebaSi, warmoidgineT rom am scenars aqvs adgili gasaubrebis dros, rodesac Tqven giReben samsaxurSi, saswavlo periodSi saSualo skolaSi, saqmiani saubrebisas da fsiqoterapevtTan vizitis drosac ki.

Tu Tqven am qcevas uyurebT eTik-emikis polusebSi, Tqven ueWvelad mixvalT daskvnamde, rom Tvalebis es moZraoba unda ukavSirdebodes kulturul emiks, anu kulturas, romelsac gaaCnia sxvadasxva wesebi, romlebic “krZalaven” saubrisas miosaubris TvalebSi yurebas, daTvalierebas. magram dausviT sakuTar Tavs SekiTxva , aqvs Tu ara am qcevas raime aspekti, romelic SeiZeba avRweroT rogorc eTiki? am kiTxvaze pasuxi SeiZleba imalebodes kulturuli sxvaobebis mizezebsa an fesvebSi. zemoT aRweril magaliTSi Tqvens Tanamosaubres surda rom gamoevlina Tqvens mimarT pativiscema da morideba. swored amitom igi mimarTavda Tvalebis iseT moZraobas ,romelic nakarnaxevi iyo misi kulturuli garemoTi Tavazianobis bazisuri moTxovnilebis Sesabamisad.

amrikelisTvis , romelsac surs gamoCndes Tavaziani, kulTura sTavazobs Tvalebis moZraobis sxva paterns -- man mosaubres unda uyuros TvalebSi, riTic igi gamoxatavs Tavis dadebiT damokidebulebas mosaubris mimarT. gansxvaveba am or qmedebas Soris mxolod garegnulia . amrigad , miuxedavad imisa, rom garegnuli qceva, romelsac Cven vakvirdebiT, SeiZleba samarTlianad mivakuTvnoT emikebs , Sinagani atributebi , romlebic arian am qcevis ukan dganan, namdvilad SeiZleba miekuTvnebodnen etikebs.

isev bunebasa da aRzrdaze

igive magaliTi SeiZleba gamoviyenoT im argumentis ganxilvisas, romelic exeba kiTxavs "buneba Tu aRzrda" anu qcevaze bilogiuri da genetikuri faqtorebis gavlena garemosa da swavlebis sawinaaRmdegod. warsulSi bevrma adamianma daapolarizes es argumenti , ivaraudes ra, rom fsiqologiuri Tvisebebi unda yofilyvnen an erTi an meore saxis, SesaZloa ufro produqtiuli iyos biologiisa da sawavlebis gavlenis ganxilva rodesac gvsurs gavigoT qceva. anu biologiuri da genetikuri winamdebareobis gavlena raime saxis swavlebaze da am swavlebis safuZveldamdebare fiziologiuri da anatomiuri korelatebisa gavlena am swavlebaze.

eTikebs da emikebs SeuZliaT Tanaiarsebon adamianis qcevaTsan erTad. kulturisa da qcevaze kulturuli zemoqmedebis Cveneuli gageba bevrad gaumjobesdeba Tu Cven aRmovfxvriT tendencias, movaTavsoT qceeva ama Tu im kategoriaSi da amis magivrad SevecdebiT imis danaxvas, Tu ra saxiT SeiZleba nebismieri mocemuli qceva aisaxos orive ganzomilebaSi.

ეთნოცენტრიზმი და სტერეოტიპები

ეთნოცენტრიზმის საფუძვლები

მრავალი ემიკის ან კულტურული განსხვავების არსებობა, თავისთავად, არა პრობლემატური, თუმცა პოტენციური პრობლემები ჩნდება, როცა ვცდილობთ ავხსნათ ის არსი, რომელიც დგას ამ განსხვავებებს უკან ან რაც წარმოშობს მათ. რამდენადაც ჩვენ ვცხოვრობთ ჩვენი კულტურის შიგნით, საკუთარი კულტურის წინარეისტორიით, ჩვენ განვიხილავთ გარესამყაროს ამ წინარეისტორიის გათვალისწინებით. კულტურა ფილტრივით მოქმედებს არა მხოლოდ ობიექტების აღქმისას, არამედ მოვლენების ინტერპრეტაციისასაც. ჩვენ შეიძლება ვიღაცის ქცევის ინტერპრეტირება მოვახდინოთ ჩვენი კულტურული პოზიციებიდან და გავაკეთოთ რაიმე დასკვნა ამ ქცევის შესახებ, რომელიც დამყარებილი იქნება ჩვენს წარმოდგენებზე ადექვატური ქცევის შესახებ. ჩვენი ინტერპრეტაციები შეიძლება იყოს მცდარი თუ ქცევას, რომელზეც ვმსჯელობთ, გააჩნია განსხვავებული კულტურული ორიენტაცია. (ანუ თუ სხვა კულტურის ადამიანი სჩადის ამ ქცევას). კონკრეტულ შემთხვევაში (უფრო მეტადაც, ვიდრე ჩვენ გვგონია), ჩვენ შეიძლება ძალიან შორს ვიყოთ ჭეშმარიტებისაგან სხვა ადამიანების ქცევის ინტერპრეტაციისას.

სხვათა ქცევის გაგების მცდელობისას,ჩვენ ხშირად არ შეგვიძლია გამოვყოთ საკუთარი თავი კულტურული წინარეისტორიისაგან. წინააღმდეგობის ეს ტიპი აყალიბებს ეთნოცენტრიზმის საფუძველს. ეთნოცენტრიზმი ეს არის სხვა ადამიანების ქცევის ინტერპრეტირება საკუთარი კულტურული ფილტრების გამოყენებით. ამ მოვლენის შესახებ ყველა ადამიანმა უნდა იცოდეს, როცა ცდილობს სხვა კულტურის წარმომადგენლის ქცევის ახსნას.

სტერეოტიპები

ეთნოცენტრიზმი მჭიდრო კავშირშია მეორე მნიშვნელოვან თემასთან ––სტერეოტიპებთან. სტეროტიპები ესაა ჩვენგან განსხვავებული კულტურული ჯგუფების განწყობების, წარმოდგენების, მოსაზრებების, განზოგადება მთელ ჯგუფზე. სტერეოტიპები შეიძლება ემყარებოდეს ფაქტებს, მაგრამ ხშირად ისინი წარმოადგენენ ფაქტებისა და გამოგონებების კომბინაციას გარკვეული კულტურული ჯგუფების მიმართ. სტერეოტიპების გამოყენება მოსახერხებელია სხვა კულტურული ჯგუფის შესახებ მსჯელობისთვის გარკვეული ბაზის, პლაცდარმის ჩამოყალიბებისათვის, ასევე, მათი შეფასებისათვის და მათთან ურთიეთობისათვის. ამ შემთხვევაში, სტერეოტიპი გამოდის როგორც ზოგადი კონტური ან სქემა, მაგრამ ისინი, ხშირად შეიძლება იყოს სახიფათო და უსიამოვნო, როცა ადამიანები მათ დიდხანს და ერთგულად ინარჩუნებენ და აზოგადებენ მათ ჯგუფის ყველა წევრზე, ივიწყებენ რა ამ სტერეოტიპების შესაძლო მცდარ საფუძველზე და/ან ჯგუფის შიგნით არსებულ შესაძლო ინდივიდუალურ განსხვავებებზე.

ჩვენ ხშირად აღმოვაჩენთ ხოლმე, რომ განვსხვავდებით სხვა კულტურის წარმომაგდენლებისაგან მათი კვლევისა ან ყოველდღიური ურთიეთობების შედეგად. ჩვენს მიერ ამ აღმოჩენის გაკეთებას შეიძლება ჰქონდეს ნეგატიური შედეგი, როცა ღირებულებათა დიქოტომიები, ისეთები, როგორც კარგი–ცუდი, სწორი–მცდარი, უმაღლესი–უმდაბლები და სხვა მიმართულია ადამიანთა იმ ქცევებზე, რომლებიც განსხვავდება ადექვატური ქცევის ჩვენეული მოლიდინებისა და გაგებისაგან.

ემიკები, ეთიკები, ეთნოცენტრიზმი და სტერეოტიპები მნიშვნელოვანი ცნებებია, რომლებიც უნდა გვახსოვდეს, როცა ვცდილობთ სხვათა ქცევის ახსნას.

კულტურის გარდაქმნა გაზომვად კონსტრუქტად (კონსტუქციად) თეონა

კულტურის შესწავლის მეთოდები

ერთი იმ სიძნელეთაგანი, რომლსაც შეეჯახა კროს-კულტურული ფსიქოლოგია თავისი ისტორიის მსვლელობაში, არის ის, თუ როგორ შეიძება კულტურის კონცეპტუალიზაცია მისი გარდაქმნით ადამიანის ქცევის თეორიად, და როგორ შეიძლება გაიზომოს ის კვლევის დროს. კულტურის შესწავლისას მკვლევარები, როგორც წესი, ორი მიდგომიდან ირჩევდნენ ერთს: ეთნოგრაფიული კვლევა ან კროს-კულტურული შედარება. ეთნოგრაფიული კვლევა, ესაა რომელიმე ერთი კულტურის ღრმა შესწავლა, რომელიც, ჩვეულებრივ, გულისხმობს მკვლევარის ჩაღრმავებას ამ კულტურაში დროის ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში. კროს-კულტურული შედარებები ჩვეულებრივ, გულისხმობს ინდივიდების ამორჩევას, სულ მცირე, ორი კულტურული ჯგუფიდან, რომელიმე საინტერესო ქცევის შეფასება ორივე ჯგუფში, და ამ ჯგუფებში ამ ქცევების შედარება. ეთნოგრაფიული კვლევები გავრცელებულია ანთროპოლოგიაში, ფსიქოლოგიურ კროს-კულტურულ შედარებებში და უფრო ნაკლებად- სოციოლოგიაში. ბოლო წლებში შეიმჩნევა სხვადასხვა დისციპლინებში საკვლევი მეთოდების საინტერესო შერწყმა, როდსაც მეცნიერთა სულ უფრო მეტი რიცხვი ირჩევს შედარებით (კომპარატივისტულ) არხებს. რაც გამოიყენება ერთი კულტურის კვლევისას, ხოლო მკვლევარი - კომპარატივისტები გამოიყენებენ კვალიტატიურ ეთნოგრაფიულ მეთოდებს მათი ტრადიციული კვანტიტატური მიდგომის დასახვეწად.

განსაზღვრისა და შეფასების მეთოდები

კროს-კულტურულ შედარებებში ერთ-ერთი ძირითადი პრობლემაა ის თუ რა მეთოდით საზღვრავენ და აფასებენ კულტურას მკვლევარები თავის კვლევებში. კვლევათა უმეტესობაში კულტურა ოპერირებულია როგორც ქვეყანა. ჩვეულებრივ, კროს-კულტურულ შერჩევას შეადგენენ შერჩევები: ამერიკიდან, იაპონიიდან, გერმანიიდან, საფრანგეთიდან და ა.შ. გამოკვლევების უმეტესობა სინამდვილეში არის არა სახელმწიფოთაშორისი, არამედ ქალაქთაშორისი (მაგალითად, სანფრანცისკო-ტოკიო-ფრანკფურტი-პარიზი). ამის გარდა, მრავალი შერჩევა-ეს სინამდვილეში „მოხერხებული“ შერჩევებია იმ აზრით რომ მკვლევარს ყავს, ვთქვათ, მეგობარი რომელიმე უნივერსიტეტშ ან ქალაქში, რომელიც კრებს მონაცემებს პროექტისთვის. რადგანაც მრავალი კვლევა სწორედ ასე წარიმართება, მეცნიერები ხშირად იყენებენ სტერეოტიპს, პირველ შთაბეჭდილებას, ან ანეკდოტურ მონაცემებს, დასაკვირვებელი განსხვავებების ინტერპრეტაციის დროს. ამით, მიუხედავად იმ ფაქტისა რომ კულტურების შესახებ აზროვნება მყარად პროგრესირებს წლების განმავლობაში, იმ ხერხს რომლითაც ჩვეულებრივ, მკვლევარები იკვლევენ კულტურას, ეს არ ემართება (არ განიცდის პროგრესს). მოკლედ, აღინიშნა შეუსატყვისობა იმას შორის, თუ როგორ მსჯელობენ კულტურასა და ადამიანთა ქცევაზე მის გავლენაზე ერთის მხრივ, ხოლო მეორე მხრივ, სინამდვილში როგორ იკვლევენ მას თავიანთ ნაშრომებში.

საბედნიეროდ, განხეთქილება თორიასა და გამოყენებულ მეთოდს შორის სწრაფად მცირდება იმის წყალობით, რომ წინ მივიწევთ არამარტო კულტურის გაზმომვაშ, არამედ მის კონცეპტუალიზაციაში, რაც კულტურას აქცევს გაზომვადად. აღარ არის საჭირო იმის აღნიშვნა რომ ეს წინსვლა დიდ პოზიტიურ გავლენას ახდენს არამხოლოდ კროს-კულტურულ გამოკვლევებზე, არამედ კროს-კულტურის თეორიებსა და ქცევის მოდელებზე.

კულტურის გადაქცევა აბსტრაქციული, დაბინდული კონსტრუქციიდან, სპეციფიურ, დასრულებულ ელემენტად

კულტურის ობიექტური და სუბიექტური ელემენტები

როგორც ამ თავში ითქვა, კულტურა თავისი მთელი სირთულით და სიდიდით - ეს ძალიან დიდი კონსტრუქციაა, რომელიც რეალურად აღწერს ადამიანთა ცხოვრების ბევრ ასპექტს. ერთ-ერთი მეთოდი, რომლითაც მეცნიერები ცდილობდნენ მიემართათ კულტურისთვის, არის მისი ასპექტების გაყოფა ორ კომპონენტად: ობიექტურ და სუბიექტურ ელემენტებად.

კულტურის ობიექტური ელემენტები - ესაა კულტურის ფიზიკური მანიფესტაციები, საგნები, რომლებიც ჩვენ შეგვიძლია დავინახოთ და ხელით შევეხოთ, როგორიცაა ტანსაცმელი, არტეფაქტები, ჭურჭელი, საკვები და არქიტექტურა. კულტურის სუბიექტური ელემენტებია - ყველა ის ასპექტი, რომლებსაც ჩვენ ვერ ვხედავთ, არ შეგვიძლია შევეხოთ, მაგრამ რომლებიც, როგორც ჩვენ ვიცით არსებობს. მაგალითად, სოციალური ნორმები, ჩვეულებები, ფასეულობები და განაწესები. ფსიქოლოგების უმეტესობა სწორედ კულტურის სუბიექტური ასპექტებითაა დაინტერესებული და სწორედ ისინი განაპირობებენ კულტურის განსაზღვრას, რაზეც ამ თავში ზემოთ იყო საუბარი.

დომენები და მაჩვენებლები

კროს-კულტურული ფსიქოლოგები კულტურის სუბიექტურ ელემენტებს ორნაირად ახასიათებენ: დომენისა და მაჩვენებლის მეშვეობით. დომენი მიეკუთვნება სპეციფიურ სოციო-ფსიქოლოგიურ მახასიათებლებს, რომლებიც განიხილება როგორც კულტურის მნიშვნელოვანი შედეგები, პროდუქტები ან შემადგენლები, და შეიცავენ განაწესებს, ფასეულობებს, შეხედულებებს, აზრებს, ნორმებს, წარმოდგენებს, წესჩვეულებებს და რიტუალებს. მაჩვნებელი მიეკუთვნება ზოგად ტენდენციებს რომლებიც გავლენას ახდენენ ქცევაზე და კულტურის ვარიაბელობის მნიშვნელოვან ასპექტებს ასახავენ. სურათზე 2.2 მოცემულია კულტურის ეს შეკუმშვა რომელიც მას გადააქცევს მსხვილი აბსტრაქტული, მოუქნელი ცნებიდან სუბიექტურ დომენებად და მაჩვენებლებად.

ბოლოს, კულტურის სუბიექტური დომენები და მაჩვენებლები შეიძლება არსებობდეს, როგორც სოციალურად- ჯგუფს შიგნით, ასევე ინდივიდუალურად- ყოველი კულტურული ჯგუფის ყოველი წევრისთვის. რამდენადაც კულტურის სუბიექტური დომენები და მაჩვენებლები შეიძება იდენტიფიცირებული იყოს სუბიექტურ დონეზე, იმდენად ისინი შეიძლება იყოს გაზომილი ფსიქოლოგიურ კვლევაში. ფსიქოლოგიის სხვადასხვა დომენების გამოკვლევა - განაწესების, წარმოდგენების , ფასეულობების და ა.შ. იყო ფსიქოლოგების ჩვეული საქმიანობა მრავალი წლის განმავლობაში. კროს-კულტურულ ფსიქოლოგიაში რეალურ სიძნელეს წარმოადგენდა ამდენად კროს-კულტურული ვარიაბელობის მნიშვნელოვანი მაჩვნებლების იდენტიფიკაცია, რის მიხედვითაც შეიძლება იცვლებოდეს დომენური, და დომენების შიგნით ამ მაჩვენებლების ფსიქომეტრიულად ვალიდური და საიმედო შეფასების მეთოდების გამომუშავება.

თუ შესაძლებელი იქნება შეიქმნას მსგავსი შესაფასებელი პროცედურები, მაშინ კროს-კულტურულ გამოკვლევებს შეეძლებათ ზუსტად დაადგინონ თუ მათი აზრით სწორედ კულტურაში ზუსტად რა ახდენს გავლენას ქცევაზე და რატომ. მათ შეუძიათ გაზომონ ეს მონაცემები და დომენები თავიანთ კვლევებში და შეაფასონ მათი გავლენა შესასწავლ ქცევაზე. თუ კულტურის მსგავსი გაზომვები არსებობენ, მაშინ ჩვენ შეგვიძლია გავშორდეთ ცთომილებებს რომლებსაც ქმნიან კროს-კულტურულ კვლევებში ნაციონალურ და რასობრივ განსაზღვრებებზე დაყრდნობილი სტერეოტიპები და ანეკდოტური ცნობები. ამოცანად კვლავ რჩება კულტურული ვალიაბერულობის მაჩვენებლების პოვნა, რომელთა მეშვეობითაც უნდა შეფასდეს ფსიქოლოგიური დომენები ცალკეულ ადამიანში.

კულტურული ვარიაბელობის მნიშვნელოვანი მაჩვენებლების ძიება

ინდივიდუალიზმი - კოლექტივიზმი

ბევრი ავტორი ეძებს კულტურის რიცხობრივ მაჩვენებლებს, და მათ შემოგვთავაზეს ალტერნატივების რიგი. ალბათ, ყველაზე ცნობილი მაჩვენებელი ვარიაბელობისა გახდა ინდივიდუალიზმი-კოლექტივიზმი (ი-კ). ანთროპოლოგები, სოციოლოგები და ფსიქოლოგები თანაბრად იყენებენ ამ მაჩვენებელს კულტურათაშორის განსხვავების ასახსნელად. ი-კ მიეკუთვნება იმას თუ რა ხარისხით ახერხებს კულტურა ავტონომიური და უნიკალური მოთხოვნილებების, მისწრაფებების, სურვილების და ფასეულობების გაღვიძებას, კვებას და დაკმაყოფილებას უფრო მეტად, ვიდრე ჯგუფის საჭიროებებისას. ინდივიდუალისტური კულტურის წარმომადგენლები თვლიან თავს ავტონომიურ და დამოუკიდებელ ინდივიდებად, მაშინ როცა კოლექტივისტური კულტურის წარმომადგენლები თავს ხედავენ სხვა ადამიანებთან მჭიდრო კავშირში. ინდივიდუალისტურ კულტურებში პირადი მოთხოვნილებები და მიზნები აღემატება სსხვა ადამიანთა საჭიროებებს. კოლექტივისტურ კულტურაში ინდივიდუალურ მოთხოვნილებებს სწირავენ ჯგუფის ინტერესებს.

კულტურული ვარიაბელობის სხვა მაჩვენებლები

მოწოდებული იყო ბევრი სხვა მაჩვენებელიც. მალდერი და უფრო გვიან, ჰობსტედე, იყენებდნენ მაჩვენებელს ძალაუფლების დისტანცია(ძ.დ.)-ეს არის ნაკლებად და მეტად გავლენიანი ინდივიდების ძალაუფლების უთანაბრობის ხარისხი. მაცუმოტომ მოგვაწოდა რამდენადმე მოდიფიცირებული ვერსია ძ.დ.-სი, რასაც სტატუსის დიფერენციაცია უწოდა - ეს არის ის თუ რა ხარისხში უჭერს მხარს სტატუსში განსხვავებულობას კულტურა თავის წარმომადგენლებს. ჰობსტედემ ასევე მოგვაწოდა გაურკვევლობის თავიდან აცილების მონაცემი. როგორ ავითარებენ კულტურები თავის ინსტიტუტებს და რიტუალებს, რომლთა მეშვეობითაც შეიძლება თავი დააღწიო გაურკვევლობით და ორაზროვნებით გამოწვეულ შფოთვას. მან ასევ მოგვაწოდა, მასკულინურობის მაჩვენებელი (ეს არის, თუ რა ხარისხით უჭერს კულტურა მხარს თავის წარმომადგენლებში ტრადიციულ გენდერულ განსხვავებებს).

პელტომ მოგვაწოდა კულტურების კლასიფიკაცია დაძაბულობის მაჩვენებლით. ეს არის - მათი შიდა ჰომოგენურიბის ხარისხი. ჰოლს მიაჩნდა რომ კულტურების დიფერენციაცია შეიძლება კონცეეპტუალიზაციის მაჩვენებლის მიხედვით: მაღალ კონტექსტური კულტურები განაპირობებენ სპეციფიური კონტექსტის შესაბამის დიფერენცირებულ ქცევას, ხოლო დაბალკონტექსტურ კულტურებს მინიმუმამდე დაჰყავთ კონტექსტით გამოწვეულ ქცევებს შორის განსხვავებები.

ი-კ კვლევა

კროს-კულტურული გამოკვლევებისა და თეორიების უმეტესობამ რომლებიც ეხებოდა კულტურის ფსიქოლოგიური მაჩვენებლების საკითხს, ყურადღება მიაპყრო მაჩვენებელს ი-კ. მრავალი წლის განმავლობაში კვლევები მიმართული იყო მის განსაზღვრაზე, ატრიბუტებზე, პლანეტაზე გეოგრაფიულ განლაგებაზე, პირთა შორის და ჯგუფთა შორის ურთიერთობის შედეგებზე და გამოყენებაზე. ამგვარად, ი-კ შეიძება განვიხილოთ, როგორც კულტურული ვარიაბელობის მნიშვნელოვანი მაჩვენებლის იდენტიფიცირების და განსხვავებულ ფსიქოლოგიურ დომენებზე მისი გავლენის განსაზღვრის ხერხების გამომუშავების მცდელობის ძირითადი მაგალითი. ამავე დროს, უნდა აღვნიშნოთ რომ ი-კ ზე ფოკუსირებამ შეიძება ასახოს ამერიკელი მკვლევარების განწყობა, რომლების მუშაობენ და აზროვნებენ ამერიკულ სისტემაში და იკვლევენ ამერიკისთვის ძალიან მნიშვნელოვან საკითხს - ინდივიდუალიზმს, და ასევე მის ანტიპოდს - კოლექტივიზმს.

ლიტერატურის უმეტესობა მოწმობს ი-კ ას თეორიულ რელევანტურობას და ემპირიულ სარგებლიანობას. ისეთი კულტურული მაჩვენებლები, როგორიცაა ი-კ, სასარგებლოა თეორიებისთვისა და კვლევებისთვის, რამდენადაც შეიძლება მისი გამოყენება კულტურული განსხვავებების ინტერპრეტაციებისა და წინასწარ განსაზღვრისთვის ისე რომ არ ვეყრდნობოდეთ სტერეოტიპებს, კერძო ჩვენებებს და შთაბეჭდილებებს. გარდა ამისა, მთელ მსოფლიოში მკვლევარებს შორის, არსებობს თანხმობა ი-კს გაგებაში. ი-კს ერთ0ერთი ყველაზე ცნობილი კვლევა ჩატარებულია ჰობსტედეს მიერ. მან გააანალიზა ანკეტების მონაცემები, რომლებიც აფასებდნენ ტენდენციებს საერთაშორისო კორპორაციის მუშებს შორის 50ზე მეტ ქვეყანაში. ე.ი. ქვეყნები ლაგდებოდა იმის მიხედვით თუ რამდენად აფასებდნენ ადამიანები ა-კ ფასეულობებს. ა.შ.შ, ავსტრალია და დიდი ბრიტანეთი აღმოჩდნენ ყველაზე ინდივიდუალისტური ქვეყნები. კოლუმბია, ვენესუელა და პაკისტანი -ყველაზე კოლექტივისტური.

ი-კს თეორიული გამოკვლევები

ტრიანდისი, ბონტემპო, ვილიარეალი, არსაი და ლუკა ფიქრობენ რომ კულტურული განსხვავება ი-კს მიხედვით დაკავშირებულია განსხვავებებზე დამოკიდებულებაში, „მე-საკუთარი(შიგნითა) ჯგუფი“, მე- სხვა(გარეთა) ჯგუფი“-ს საწინააღმდეგოდ. ინდივიდუალისტურ კულტურებს როგორც წესი გააჩნიათ უფრო მეტი შუდა ჯგუფები. რამდენადაც ინდივიდებს ხელი მიუწვდებათ მრავალრიცხოვან შიდა ჯგუფებამდე, მათი წევრები ძალიან არ არიან მიჯაჭვულები რომელიმე ერთ შიდა ჯგუფთან. ამ კულტურის წარმომადგენლები, როგორც წესი, ტოვებენ იმ ჯგუფებს რომლებიც მათ მიმართ აყენებენ დიდ მოთხოვნებს, და ჯგუფის შიგნით მათი დამოკიდებულება გამოირჩევა დამოუკიდებლობის და გაუცხოებულობის მაღალი ხარისხით. კოლექტივისტურ კულტურებში, რომლებიც უფრო ბევრად არიან დამოკიდებული ჯგუფების ეფექტურ ფუნქციონირებაზე, შიდა ჯგუფის წევრის ერთგულება უფრო მაღალია. კოლექტივისტებს სტაბილური ურთიერთობები აქვთ ჯგუფის შიგნით რადაც არ უნდა უჯდებოდეთ ეს, და ავლენენ თავიანთი ჯგუფის წევრებთან დამოკიდებულების მაღალ ხარისხს. ამის შესახებ უფრო დაწვრილებით იქნება ლაპარაკი მეთექვსმეტე თავში.

ტრიანდისი, ლუნგი, ვილიარეალი და ლუკი ფიქრობენ რომ ორიენტაცია ი-კ პარამეტრის მიხედვით ცალკეულ ადამიანებში დამოკიდებულია როგორც პირობებზე ასევ ჯგუფებზე. ისინი ამტკიცებენ რომ კოლექტივიზმი უნდა განვიხილოთ როგორც სინდრომი, დაკავშირებული პირთაშორის ურთიერთობებთან და არა როგორც გაერთიანების ტენდენცია. ი-კ ფასეულობების შემდგომმა კვლევებმა ა.შ.შ-ში, იაპონიასა და პუერტო-რიკოში დაამტკიცეს ეს პოზიცია.

ი-კს გამოყენება ქცევაში კულტურული განსხვავებების ასახსნელად. მრავალი მკვლევარი ადასტურებს ი-კს სარგებლიანობას ქცევაში კულტურული განსხვავებების ასახსნელად. მაგ, ი-კ გამოიყენება კულტურული განსხვავებების პროგნოზირებისთვის ექსპრესიას, აღქმასა და ემოციის წინაპირობებს შორის. სხვა კვლევაში ი-კ გამოყენებულ იქნა თვითდაკვირვებასა და კომუნიკაციებს შორის კულტურული განსხვავებების გამოსავლენად 4 კულტურაში, შიდა და გარე ჯგუფების წევრებს შორის ურთიერთობების დროს. ასეთივე სახით ლისა და ბოუსტერის გამოკვლევამ გამოავლინა მეტყველების ტემპის სხვადასხვა გავლენა მოლაპარაკის საიმედოობის აღქმაზე ინდივიდუალისტურ და კოლექტივისტურ კულტურებში.

გეორგასმა მიმართა ი-კ მაჩვენებელს საბერძნეთში ოჯახური ფასეულობების ცვლილებების ასახსნელად. მან აღმოაჩინა რომ მიმდინარე გადასვლას საბერძნეთში იმ საზოგადოებიდან, რომელიც ეყრდნობოდა სოფლის მეურნეობას და ვაჭრობას და ხასიათდებოდა გაფართოებული საოჯახო სისტემით, ინდუსტრიულ სისტემაზე, რომელიც ორიენტირებულია საზოგადოებისთვის სამსახურის გაწევაზე, თან ახლავს კოლექტივისტური ფასეულობების უარყოფა და ინდივიდუალისტური ფასეულობების თანდათანობითი მიღება.

ჰემილტონმა, ბლუმენფილდმა, აკომ და მიურამ შეადარეს ამერიკისა და იაპონიის დაწყებით კლასებში სწავლების სტილი. ამერიკელი მასწავლებლები თავის დარიგებას მიმართავენ ცალკეული მოსწავლისკენ როგორც მთელ კლასში მეცადინეობის დროს, ასევე მათი დამოუკიდებელი მუშაობისას. იაპონელი მასწავლებლები კი მუდმივად მიმართავდნენ ჯგუფს როგორც კოლექტივს, მაშინაც კი როცა ბავშვები ინდივიდუალურად მუშაობდნენ იაპონლი მასწავლებლები მუდმივად რწმუნდებოდნენ იმაშ რომ ყველა ერთი და იგივე დავალებას ასრულებს.

ლუნგი იყენებდა ი-კს ამერიკისა და ჰონგკონგის წარმომადგენლბის შესადარებლად კონფლიქტის აცილების მიმართ. ადამიანები რომლებსაც ჰქონდათ უფრო მაღალი რეიტინგი კოლექტივიზმის მიხედვით უფრო ხშირად იწყებდნენ კამათს უცნობ ადამიანთან და ლუნგმა დაასკვნა რომ აღმოჩენილი კულტურული განსხვავებები შეთანხმებულია ი-კს ადრე არსებულ კონცეპტუალიზაციებთან.

ეს ნაშრომები ავლენენ ი-კს მნიშვნელობას კონცეპტუალიზაციაში, პროგნოზირებასა და კულტურული მსგავსებისა და განსხვავებების ახსნაში. მკვლევართა ნაწილი გავიდა ი-კს გაგების უბრალო იდენტიფიკაციის ჩარჩოებიდან, კულტურული განსხვავებების გაგებაში - მათ დაამუშავეს მისი გაზომვის ხერხები.

ი-კ პარამეტრების გაზომვა

ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი გზა ი-კს გაზომვისა ჩატარდა ჰობსტედეს მირ ზემოთ მოყვანილ გამოკვლევაში. მისი ანკეტა შედგებოდა 126 კითხვისგან, რომლებიც დაჯგუფებული იყო 4 ძირითადი თემის გარშემო: კმაყოფილება, აღქმა, პირადი მიზნები და წარმოდგენები და დემოგრაფიული მონაცემები, ჰობსტედეს მიერ მოწოდებული ი-კს გაზომვის მეთოდი არ იყო მიმართული ინდივიდებისგან შედეგების მიღებისკენ. უფრო სწორად, ანალიზის ერთეული იყო ქვეყანა. ამიტომ, მისი გამოკვლევა იყო კულტურის ეკოლოგიური და არა ინდივიდუალური ანალიზი. შედარებით გამოკვლევაში მნიშვნელოვანია იყოს ი-კს საზომი ინდივიდის დონეზე, რადგან კულტურული ამორჩევისას ჩვენ ვსწავლობთ ადამაინების შედარებით ნაკლებ რაოდენობას. ინდივიდის დონეზე კულტურის გავლენის განხილვისას ჩვენ შეგვიძლია დავახარისხოთ ფსიქოლოგიური კულტურა, რომელიც საფუძვლად უდევს ჩვენი კვლევის არჩევითობას და შევისწავლოთ მისი გავლენა ადამიანის ქცევის სხვა ასპექტებზე. ტრიანდისმა განიხილა ოცი ნაშრომი, რომლებშიც დაამუშავეს და შეამოწმეს ინდივიდის დონეზე ი-კ-ს გამზომი სკალები. ყველაზე კარგი ცდა ეკუთვნოდა ტრიანდისს და მის კოლეგებს. ყველა ამ ძალისხმევამ მიგვიყვანა რამდენიმე კვლევაში რიგი განსხვავებული სკალების გამოყენებასთან.

კოლექტივიზმის საერთო მაჩვენებელი და INDCOL სკალა

ჰუიმ დაამუშავა სკალა.... ექვს კოლექტივთან მიმართებაშ ინდივიდის ი-კ ტენდენციის გასაზომად „მეუღლეები, მშობლები და შვილები, ნათესავები, კოლეგები და თანაკლასელები“. რესპოდენტები ეთანხმებოდნენ ი-კ ძირითადი ცნებების მტკიცებულებებს, ისეთებს როგირიცაა გაზიარების მზადყოფნა, გადაწყვეტილების მიღება და თანამშრომლობა. თითოეულ არჩეულ კოლექტივთან მიმართებაში. შედეგები შემდგომ ჯამდებოდა პუნქტების მიხედვით ყოველ კოლექტივის შიგნით, ხოლო შემდეგ ყველა კოლექტივში, რათა დამუშავებულიყო კოლექტივიზმის საერთო მაჩვენებელი. შემდგომში ტრიანდისმა გამოიყენა INDCOL ის სკალების პუნქტები და უფრო მეტად გააფართოვა ისინი, დაუმატა რა მცენარე და სხვა სარეიტინგო მაჩვენებლები. ტრიანდისმა გამოიყენა პუნქტები ჰუს ნაშრომებიდან პუნქტები, რომლებიც მოწოდებულ იქნა კოლეგების მიერ სხვა კულტურებიდან ი-კ ს შესაფასებლად. ტრიანდისი და მისი კოლეგები იყენებდნენ ი-კ ს შესაფასებლად INDCOL ს პუნქტებს და ამერიკული წარმოშობის ემიკ პუნქტებს.

მრავალმეთოდური მიდგომა:ი-კ როგორც კულტურის სინდრომი

ტრაინდისმა მაგკასკერმა და ჰუიმ ი-კ ს მიმართეს ი-კს გაზომვის მრავალმეთოდურ მიდგომას, რაც წარმოადგენს ი-კ ს მიმართ არამარტო აზროვნების, არამედ მეთოდიკის ევოლუციას. ეს მკვლევარები განიხილვდნენ ი-კ სროგორც კულტურულ სინდორმს, რაც მოიცავს ფასეულობებს, წარმოდგენებს, განაწესებს და ქცევას; ისინი განმარტავდნენ სუბიექტური კულტურის სხვადასხვა ფსიქოლოგიურ დომენებს, როგორც ერთიანად კოლექტიურს და არა როგორც კულტურის დამოუკიდებელ ასპექტებს. მათი მრავალმეთოდური მეთოდი მოიცავდა „მე-ს“ სოციალური შინაარსის რეიტინგებს, შიდა და გარე ჯგუფების ჰომოგენურობის აღქმებს, ფასეულობათა ჩამოყალიბების რეიტინგებს, ასევე სოციალური ქცევის, როგორც სოციალური დისტანციის აღქმებს. მონაწილებს აკლასიფიცირებდნენ ან როგორც ინდივიდისტებს ან როგორც კოლექტივისტებს, მათ მიერ ყოველ მეთოდში ნაჩვენები შედეგის საფუძველზე ინდივიადუალურ მეთოდებზე ტრიანდირი ინდივიდუალიზმს და კოლექტივიზმს ტრიანდიდი უწოდებს შესაბამისად იდიოცენტრულ და აოცენტრულ ტენდენციებს.

ინდივიდუალიზმისა და კოლექტივიზმის გადახედილი ცნებები

დიდი ხანი არ არის რაც ტრიანდისმა და მისმა კოლეგებმა შეიმუშავეს საზომები, რომლებიც შეიცავენ პუნქტებს, რაც შეაფასებს ი-კს გადახედილ ცნებებს, რასაც ისინი უწოდებენ ჰორიზონტულ და ვერტიკალურ ინდივიდუალიზმს და კოლექტივიზმს; და რაც ასახავს ი-კ ს კონცეპტუალური გაგების შემდგომ წინსვლას. ვერტიკალურ კოლექტივიზმსშ ადამიანები საკუთარ თავს განიხილავენ, როგორც შიდა ჯგუფების წევრრს და ეს ჯგუფები განიხილება, როგორც იერარქიული და სტატუსური დამოკიდებულებებით. ჰორიზონტულ ინდივიდუალიზმში ადამიანები ავტონომიურები და თანასწორნი არიან. ვერტიკალურ ინდივიდუალიზმს ავტონომიურები და არათანასწორნი.

სხვა ავტორების ნაშრომები მოიცავს ფართე წრეს ფსიქოლოგიური კონსტრუქციებისა მათ მიერ იკს შეფასების ხედვით, რაც შეიცავს განაწესების, ფასეულობების და ნორმების რეიტინგებს, თვითაღქმას და დამოუკიდებელ და ურთიერთდამოკიდებულ თვითკონსტრუქციებს. თუმცა ეს ნაშრომები მკვლევარებს სთავაზობენ იკს შეფასების რიგ ალტერნატივებს, ტრაინდისის მრავალმეთოდური სისტემა და მისი ბოლო ძალისხმევა ჰორიზონტული და ვრტიკალური იკს შეფასებაში დღეისტვის ყველაზე პროგრესულ და მოფიქრებულ შეფასების საშუალებად გვევლინება. ეს საზომები აფასებენ იკს ტენდენციებს სხვადასხვა ფსიქოლოგიურ დომენტებში, ახდენენ მათ კომბინირებას ფენომენების ფართე წრის მიხედვით და ქმნიან მათგან ერთიან გამზომველ მეთოდს.

იკს დამოკიდებულება სოციალურ კონტექსტზე

ასევ აუცილებელია შევძლოთ შევაფასოთ იკ ტენდნციები სხვადასხვა კონტექსტებში და არამარტო სხვდასხვა ფსიქოლოგიურ დომენებში. არ არსებობს ერთიანი მაჩვნებელი, რომელსაც შეუძლია მოიცვას კონტექსტურ-სპეციფიური ტენდენციები, როგორც მათი კონცეპტუალური მნიშვნელობების, ისევე ემპირიული დამატების ტერმინებში. მართლაც, როგორც ტრიანდისმა და მისმა კოლეგებმა გვიჩვენეს, იკ უნდა ვარირბდეს სხვადასხვა სოციალურ კონტექსტებში. ადამიანები სხვადასხვაგვარად იქცევიან იმის მიხედვით თუ ვისთან ურთიერთქმედებენ და იმ სიტუაციის მიხედვით რომლშიც ხორცილდება ეს ქმედება. ადამიანი შეიძება გამოირჩეოდეს კოლექტივისტური ტენდენციებით სახლსა და მეგობრებთან და ინდივიდუალისტური ტენდენციებით-უცნობებთან ან სამსახურში, ან-პირიქით. თუკი კულტურაა მხარს უჭერს კოლექტიურ ტენდენციებს „მე-ჩემი ჯგუფი“ს შიდა ურთიერთობებში ნაკლებად მოსალოდნელია რომ იმასვე გააკეთბს „მე-სხვა ჯგუფ“თანს დაკავშირებით. ამ შემთხვევაში კოლექტივიზმის აზრი, ისევე როგორც ის არის განსაზღვრული შიდა-გარე ჯგუფებში გაყოფით, შეეწიინააღმდეგებოდა კოლექტივიზმის ფუნდამენტურ განსაზღვრებას. იკზე ასეთი შეხედულება ანიჭებს მეტ ფასს კონტექსტის სპეციფიკური მაჩვენებლების დამუშავბისას, ვიდრე ერთეული მაჩვენებლების დამუშავბისას, რომლებიც არ გამოდგება განსხვავბული კონტექსტებისათვის. იკზე ასეთი შეხდულება ასევე გვაფიქრბინებს რომ იკ ტენდენციები ინდივიდუალურ დონეზე უნდა გავიგოთ როგორც იკ ტენდენციების პროფილი სხვადასხვა კონტექსტის მიმართ და არა როგორც ერთდროული მაჩვენებლები, რომლებიც გლობალურად აჯამებენ იკ ტენდენციებს.

იკს პირთაშორისი შეფასების კითხვარი

მაცუმოტომ და მისმა კოლეგებმა შექმნეს იკს მზომავი მისი გამოყენებისთვის ინდივიდუალურ დონეზე, რაც აფასებს კონტექსტურ სპეციფიკურ იკ ტენდენციებს პირთაშორის სიტუაციებში. იკ პირთაშორისი შეფასების მათ მიერ შექმნილი კითხვარი (ICIAI), მოიცავს 5 პუნქტს რომლებიც შედგენილ იქნა წინა სამუშაოს მიხედვით და რომელიც ჩაატარეს ტრაინდისმა და მისმა კოლეგებმა ჰუმ, ასევე, შვარცმა და ბილსკი. პუნქტები აღწერილია ზოგადი ფასეულობების ტერმინებით (მაგ, კანონმორჩილება, სოციალური პასუხისმგებლობა, ლოიალურობა) და არა სპეციფიკური მტკიცებულებებით რომლებიც მიბმულია ერთობლივ მოქმედებაზე. უნივრსალური ფასეულობები, როგორიცაა სიყვარული და უსაფრთხოება, არ შეიტანეს შვარცის რწმენის გამო, რომ ეს „მწიფე“(გადამწიფებული) ფასეულობები, როგორც ინდივიდუალისტებს, ასევე კოლექტივისტებს ახასიათებთ. 25 პუნქტი წარმოდგენილია ინტერაქციის 4 სოციალური ჯგუფის მიმართ:

1. ოჯახი

2. ახლო მეგობრები

3. კოლეგები

4. უცნობები

ეს 4 ჯგუფი შერჩეულ იქნა მათი კოლექტიური განსხვავებების საფუძველზე და იმ დაშვების გამო რომ ისინი კონტექსტ სპეციფიკური განსხვავებების მაქსიმიზაციის ხელმისაწვდომი კონტექსტების რიგში. ყველა ეს პუნქტი ფასდებოდა ორჯერ. თავიდან საერთო ფასეულობების ტერმინებით როგორც ყველა ადამიანის ქცევის ხელმძღვანელი პრინციპები, ხოლო შემდეგ ფაქტობრივი ქცევის სიხშირის ტერმინებში.

იკ-ის გაზომვის აუცილებლობა

ICIAI და ტრიანდისი და მისი კოლეგების მრავალმეთოდიანი შეფასების ხერხები წარმოადგენენ დიდ გარღვევას კრო-კულტურულ გამოკვლევებში, და ჩვენი გაგებით ასვე ადამიანის ქცევაზე კულტურული მაჩვენებლების ვარიაბელობის გავლენაში. იკს ან ნებისმიერი კულტურული მაჩვენებლის განსაზღვრა ინდივიდუალურ დონეზე მრავალი მიზეზის გამოა სასარგებლო. პირველ როგში, ეს გვაძლევს საშუალებას დავახასიათოთ სხვადასხვა ჯგუფების იკს ბუნება და შევისწავლოთ ამ ჯგუფებში ინდივიდიზმის ან კოლექტივიზმის ფარდობითი მნიშვნელობა. ტრიანდისმა და მისმა კოლეგებმა იკს ეს გამზომველები გამოიყენეს სხვადასხვა კულტურების და ქვეყნების მიმართ მთელს მსოფლიოში და ამ მონაცემებზე დაყრდნობით შეძლეს დაეხასიათებინათ კულტურები არამარტო როგორც შეფარდებით ინდივიდუალისტური ან კოლექტივისტური, არამედ მათ შეძლეს გაეზომათ მოსახლეობის პროცენტი ყოველ კულტურაში უპირატესად ინდივიდუალისტური ან კოლექტივისტური ტენდენციებით ინდივიდუალურ დონეზე. მეორეც, იკს გაზომვა უზრუნველყოფს ჩვენი კვლევის მნიშვნელოვან მეთოდოლოგიურ შემოწმებას. მსგავსი გამზომველების გამოყენებისას, მკვლევარებს არ ჭირდებათ ივარაუდონ რომ მათ კვლევებში ჯგუფები ან ინდივიდუალისტურია ან კოლექტივისტური. მათ შეუძლიათ ამის ემპირიული დემონსტრირება მოახდინონ. მესამეც, შიდა შერჩევებში იკს ინდივიდუალური განსხვავებების გათვალისწინებით იკს შეფასებები შეიძლება გამოვიყვანოთ, როგორც კოვარიანტები შესაბამის ვარიანტებში. ჯგუფებს შორის განსხვავება შეიძება შევამოწმოთ თუ სტატისტიკურად გავაკონტროლებთ ამავე დროს იკ ეფექტებს.

კულტურის გავლენა ფსიქოლოგიაზე

როგორ შეგვიძლია გავიგოთ კულტურის გავლენა ფსიქოლოგიაზე თუ გავითვალისწინებთ განსხვავებებს, რომლებიც მე აქ მოვიყვანე, ნათლი ხდება რომ კულტურა- ეს არის ათვისებული ფენომენები. ახალშობილებს არ გააჩნიათ კულტურ (თუმცა მათ თავისუფლად შეიძლება ქონდეთ ბიოლოგიური ან ტემპერამენტული წინასწარგანწყობა გარკვეული კულტურული ტენდენციებისკენ), როცა ბავშვები იზრდებიან ისინი ითვისებენ სპეციფიურ ქცევას და აქტივობის პატერნებს, მათი კულტურისადმი ადეკვატურებს ან არაადეკვატურებს, და ან ღებულობენ ან უარყოფენ კულტურულ ფასეულობებს და წეს-ჩვეულებებს.

ბერის და მისი კოლეგების მოდელი

ეს მოდელი აღწერს იმას თუ როგორ შეიძება გავლენა მოახდინოს კულტურულმა პრაქტიკამ ფსიქოლოგიაზე. მოდელი განიხილავს 3 ფაქტორს: ეკოლოგიური გარემო, სოციოპოლიტიკური კონტექსტი და ბიოლოგია, რომლების ერთნაირად მოქმედებენ კულტურულ პრაქტიკაზე. ეს უკანასკნელი თავის მხრივ ზემოქმედებს ფსიქოლოგიურ მახასიათებლებზე. ბერის მიხედვით კულტურა ესაა ერთადერთი ფაქტორი რომელიც მოქმედებს ფსიქოლოგიაზე. სოციოპოლიტიკური კონტექსტი ასვე ახდენს ზემოქმედებას ინდივიდუალურ ფსიქოლოგიაზე. ჩემი აზრით, ამათ გარდა, ფსიქოლოგიაზე, კიდე მრავალი ფაქტორი მოქმედებს, მათ შორის, ოჯახური და თემობრივი მახასიათებლები, კულტურული იდენტურობა და ა.შ. ამასთან, საჭიროა გვახსოვდეს რომ ფაქტორები რომლებიც გვხმარებიან კულტურისა და ფსიქოლოგიის გაგებაში არ არიან სტატიკურები და ერთგანზომილებიანი. არსებითად მთელი სისტემა არის დინამიკური და ურთიერთდამოკიდებული, თვითონვე კვებავს და ამაგრებს თავის თავს. როგორც იყო აღნიშნული, მუდმივად არსებობს დაძაბულობა ნებისმიერი კულტურის შიგნით ინდივიდუალურ ქცევასა და კულტურულ იარლიყებს შრის რომლებსაც მის (ქცევის) აღსაწერად იყენებენ. კულტურული ცვლილებები ხდება მაშინ როცა კულტურული იარლიყები მეტად აღარ აღწერენ ამ კულტურის შიგნით მყოფი ინდივიდების უმეტესობას, ამგვარად, ფსიქოლოგიური მახასიათებლებიც გავლენას ახდენენ კულტურაზე. შედეგად, სისტემა არის არახაზობრივი, ზეგავლენა არ შემოიფარგლება მხოლოდ ერთი მიმართულებით, ის ცხოვრობს თავისი სიცოცხლით, ხოლო ეს, სისტემის სიცოცხლე, დამაგრებულია წებოთი, რომელიც ცნობილია როგორც კულტურა.

დასკვნა

კულტურა-ესაა ძნელადშესამჩნევი, აბსტრაქტული ცნება, რომელიც მნიშვნელოვანწილად აყალიბებს ჩვენს მიერ ცხოვრების გაგების საფუძველს. ესაა ცხოვრების ყველა ათვისებული წესის ჯამი, რაც ერთი თაობიდან მეორეს გადაეცემა რიტუალების, ტრადიციების, მატერიალური მემკვიდრეობისა და ქცევების სახით. კულტურა-ესაა პროგრამირებული ნაკრები რეაქციებისა, რომლებიც ჩვენ და ჩვენმა წინაპრებმა ავითვისეთ, რომ შევგუებოდით ყოველდღიურ ცხოვრებას ჩვენს გარემოში და იმას, რაც ირგვლივ გვაკრავს. ამით, ის გვევლინება ჩვენი ცნობიერების თავისებურ პროგრამულ უზრუნველყოფად.

მიუხედავად იმისა რომ კულტურა ახდენს უმნიშვნელოვანეს გავლენას ჩვენს ცხოვრებაზე, იგი, ჩვეულებრივ, ნაკლებად ახსენდებათ ხოლმე. ჩვენ არ ვფიქრობთ ჩვენს კულტურაზე ყოველდღიურად და არც აუცილებლად ვხედავთ, ჩვენ მუდმივად ვაკვირდებით ჩვენს ირგვლივ ჩვენი და სხვისი კულტურული მემკვიდრეობის მანიფესტაციებს - მსგავსებს ან განსხვავებულს, - ამის მიუხედავად, ჩვენთვის არაა ადვილი გავიაზროთ კულტურა სოციალური ფსიქოლოგიის დონეზე. რამდენადაც კულტურა უხილავია, ჩვენ მივმართავთ სხვა, უფრო ხშირად აღქმულ ცნებებს, იმისთვის, რომ ავხსნათ და გავიგოთ ადამიანების ქცევები.

ოღონდ, თუ კულტურული განსხვავებების ახსნისას მთელ ყურადღებას მხოლოდ ხილულ კონსტრუქციებს მივაპყრობთ, როგორიცაა რასა ან ეროვნება, ჩვენ ვიკეტებით ისეთ მსოფლმხედველობაში რომელიც განწირულია დამარცხებისთვის. არც რასას და არც ეროვნებას არ შეუძლიათ ახსნან იმ ცნებათა სიმდიდრე, რასაც თავს გვახვევს კულტურა. თუ ჩვენ დავყოფთ ადამიანთა ყველა ქცევას ხილულ კატეგორიებად, აღმოვაჩენთ, რომ ბევრი რამ, დაკავშირებული ცხოვრებასთან, მასში არ ეტევა. სტერეოტიპებს და ხატებს არ შეუძლიათ და ალბათ, არც უნდა შეეძლოთ მოიცვან კულტურის, როგორც ფსიქოლოგიური ფენომენის მთელი სირთულე.

როდესაც ადამიანები მსჯელობენ კულტურაზე, ხშირად ვლინდება 2 უკიდურესობა. ერთი მხრივ, ზოგიერთი თავგამოდებით ეძებს კულტურას - ცდილობენ იპოვონ საკუთარი ფესვები, მემკვიდრეობა და ტრადიციები. სხვა ადამიანები განიხილავენ კულტურას, როგორც უცხო და უადგილო ცნებას. მათთვის კულტურა- ესაა რაღაც, რაც ეხება ჯგუფებს და ამას თავს არიდებენ ის ადამიანები რომლებიც უარყოფენ იდეას რომ ჯგუფმა შეიძძლება მათზე გავლენა მოახდინოს. ეს მოწმობს დიდ დაძაბულობაზე, კულტურასთან დაკავშირებულ ფასეულობასა და კულტურა-ქცევის შეფარდებას შორის.

იმის მიუხედავად თუ რას ვფიქრობთ კულტურაზე, ჩვენს ყოველდღიურ ცნობად ცხოვრებაში, ჩენ არ შეიძლება არაფრად ჩავაგდოთ ფაქტი, რომ ჩვენს ქცევებში მრავალი რამ ჩვენი საკუთარი კულტურის ტრადიციებით იკვებება. ადამიანები რომლებიც უარყოფენ კულტურას, ამბობენ რომ მათი კულტურა არ მოიცავს წარმოდგენებს კულტურულ მემკვიდრეობაზე და ისინი ეწინააღმდეგებიან ტრადიციებს და წარსულს. საინტერესოა რომ, უარყოფენ რა კულტურს, ეს ადამიანები სინამდვილეში თავიანთი კულტურის ჩვევებით და ფასეულობებით ცხოვრობენ ისე რომ არც ესმით ეს.

კულტურის და მისი ჩვენზე ზემოქმედების შეცნობის ამოცანა არაა ადვილი. გაიხსენეთ რომ როცა კი არ ვაფასებთ საკუთარ კულტურულ ზეგავლენებს იქნება ეს თქვენი საკუთარი თუ სხვა კულტურა, თქვენ უყურებთ ამ ზეგავლენებს საკუთარი კულტურული „სათვალეებით.“ არსებობს უხილავი ფილტრი რომელიც მუდმივად ზემოქმედებს იმაზე თუ როგორ აღვიქვამთ და ვაფასებთ საგნებს, იმის მიუხედავად, შეცნობილი გვაქვს ეს თუ არა. მოცემულ მომენტში თქვენ კითხულობთ ამ ტექსტს, იყენებთ თქვენს ფილტრს, რომლის გავლითაც აფასებთ ჩემს სიტყვებს. ე.ი. ჩვენ გამოგვაქვს დასკვნა ჩვენზე, ან სხვაზე, რომლებიც ჩვენი აზრით გამოირჩევიან წინასწარაკვიატებულობით(ვერ მოვძებნე სხვა სიტყვა). თუმცა საკუთარ თავზე ამას არ გავიფიქრებთ. მაგ, ჩვენ შეიძება მივიჩნევდეთ თავს ურთიერთდამოკიდებულების და კოლექტივიზმის მომხრედ და არა დამოუკიდებლობისა და ინდივიდუალიზმისა, და ვფიქრობდეთ რომ ჩვენს ქმედებებში ვითვალისწინებთ სოციალურ კავშირებს უფრო მეტად ვიდრე ჩვენი თანატოლები. თუმცა კულტურა რომელშიც თქვენ ცხოვრობთ, შეიძება ბევრად მეტად დამოუკიდბელი და ინდივიდუალისტური იყოს ვიდრე სხვა კულტურა. თუმცა თქვენ შედარებით ურთიერთდაკავშირებული ხართ თქვენს კულტურაში, ამავე დროს შეიძება იყოთ ძალიან დამოუკიდებელი თუ თქვენ დანარჩენ სამყაროს შეგადარებენ და ამავე დროს აბსოლუტურად დარწმუნებული შეიძლება იყოთ რომ თქვენ კოლქტივისტი ხართ, რადგან თქვენ არ შეგიძლიათ დაინახოთ საკუთარი კულტურის დამალული სტანდარტები სხვა კულტურის სტანდარტებთან შედარებით.

როდესაც თქვენ განაგრძობთ ამ წიგნის კითხვას, აუცილებელია, გაიგოთ ფაქტობრივი მასალები იმაზე თუ როგორ ახდენს გავლენას კულტურა ქცევაზე. მაგრამ იმის გაგებაც აუცილებელია, რომ ჩვენ ამ განსხვავებებზე ვფიქრობთ ჩვენი საკუთარი კულტურის და შიდა დაფარული სტანდარტების მიხედვით. მრავალი წლის წინ, დურკბიემმა დაწერა: „ჰაერი არ ხდება უფრო მძიმე იმის გამო, რომ ჩვენ ვერ ვგრძნობთ მის წონას.“ ანალოგიურად, წყალი არანაკლებ მნიშნელოვანია თევზებისთვის იმის მიუხედავად რომ მათ არ შეუძლიათ შეიგრძნონ მისი არსებობა. კულტურა ეს ჩვენთვის იგივე ჰაერია რაც თევზებისთვის წყალი.

1 comment:

  1. სალამი, შეგიძლიათ მითხრათ ეს რომელი წიგნიდან არის? მადლობა წინასწარ

    ReplyDelete